De Opstand in de Nederlanden
van jaar tot jaar - een overzicht


Nederland als land ontstaat bij toeval. Koning Philips ll wil alle macht naar zich toe trekken en ondergraaft de macht van de lokale edelen. Hij maakt een einde aan de feodale structuur door ambtenaren te sturen. Maar de adel komt in verzet. De Opstand begint met een gewapend conflict en mondt uit in de oprichting van een zelfstandige staat: de republiek der Nederlanden.

Het leger van Alva bestaat in 1567, wanneer hij de Nederlanden binnentrekt, uit slechts 8650 infanteristen en 1250 ruiters. Het legertje groeit eenmaal in de lage landen aangekomen, snel aan tot 13.000 man. Huurlingen uit Wallonië en Duitsland nemen dienst in het Spaanse leger. In de periode april tot augustus 1572 voert Alva de omvang van z'n leger op tot 67.000 soldaten. Het aantal Spanjaarden is klein: 4636, tegen 26.438 Duitsers, 20.295 soldaten uit de Zuid-Nederlandse gewesten (vooral Walen), 4759 Italianen en 1500 Bourgondiërs.
(bron De Tachtigjarige Oorlog, drs. B.G.J. Elias)

Foto rechts: Een watergeus met een lang zwaard, een bedelnap aan zijn riem en een bedelpenning om zijn hals. De bedelpenning is ook vergroot afgebeeld. Te zien daarop is de koning van Spanje Filips ll, die 'heb ik altijd geëerd.'

1555 Godsdienstvrede van Augsburg
Karel V doet afstand van de regering over de Nederlanden
1558 Begin bisschoppelijke hervormingen in de Nederlanden
1559 Vrede Spanje - Frankrijk
1561 De Hoge adel (Van Oranje, Hoorne en Van Egmond) is ontevreden over de beperking van hun invloed op het landsbestuur en dat van de lage adel
1563 Oranje, Egmond en Horn in oppositie met Granvelle, de nieuwe plaatsvervanger van Philips ll on de Nederlanden
1565 Philips wil hard ingrijpen. Hij eist een strenge vervolging van de ketters; Graaf Hendrik van Brederode tekent als eerste het Verbond der Edelen tegen de kerkelijke rechtbank, de inquisitie
1566 5 april 1566 Verbond van edelen biedt smeekschrift aan
1566 Het verbond van edelen biedt op 5 april 1566 hun Smeekschrift aan in Brussel
1566 Margaretha van Parma belooft meer vrijheid. Veel protestanten keren terug
1566 Filips ll stuurt Alva om de edelen onder de duim te krijgen
1567 Met Oranje en Hoorne leidt Lamoraal graaf van Egmond de oppositie tegen Granvelle. Geuzenleger van Brederode in Oosterweel bij Antwerpen verslagen
1567 Willem van Oranje vlucht naar Dillenburg
1568 Lodewijk van Nassau verslaat Spaans leger in Heiligerlee
1568 Egmond en Horn en broers Batenburg na maanden gevangenschap onthoofd
1569 Alva eist extra belastinggeld van de bewoners in de lage landen
1572

Watergeuzen nemen Den Briel, Dordrecht, Gorkum, Vlissingen, Enkhuizen, Twente

In juli sluiten de Hollandse adel en steden de unie van Dordrecht

1572

Spaanse soldaten vermoorden de bevolking van Naarden

Spaanse soldaten vermoorden vrijwel de gehele bevolking van Naarden, vlak voor de aanval op Haarlem begint. De gevelsteen hier boven beeldt de tragedie uit.

De Coligny en zijn mannen komen vrijwel allemaal om
tijdens de Bartholomeusnacht in Parijs

1573 Haarlem valt. Slag op het Haarlemmermeer verloren. Maar Sonoy behoudt Alkmaar. Hij zet, net als in Den Brielle is gebeurd, de omliggende polders onderwater, Zeeslag bij Veere
1573 Geuzenvloot, onder leiding van burgemeester Cornelis Dirkszoon van Monnikendam, verslaat Bossu. Slag op de Zuiderzee. Slag bij Vlissingen (Spaanse vloot bevoorraadt het belegerde Middelburg). Watergeuzen veroveren Biervliet en bouwen de Moffenschans. Slag bij Borsele (Spaanse vloot bevoorraadt het belegerde Middelburg). Slag bij Lillo in de omgeving van Antwerpen
1574 Twee broers van Willem van Oranje sneuvelen in de slag op de MookerheiLodewijk van Nassau sterft in de slag op de Mokerhei; Boisot ontzet Leiden. Slag bij Reimerswaal op 29 januari. Lodewijk van Boisot verslaat de vloot van Requesens. Spaanse vloot kan Middelburg niet meer bevoorraden. De hoofdstad van Zeeland capituleert.
1575 Bevolking van Oudewater uitgemoord;Spanje bankroet, Geuzen steken Serooskerke in brand, Willem van Oranje bouwt prinsenhof in Geertruidenberg
1576

Requesens sterft totaal onverwacht. Zierikzee is net Spaans, maar de Spaanse soldaten muiten omdat zij geen soldij krijgen en trekken al plunderend naar Antwerpen waar ze in de stad een enorme schade aanrichten en naar schatting 10.000 mensen vermoorden. De Spaanse furie duurt enkele weken

In de Zuidelijke Nederlanden roept de bevolking om hulp tegen de ontevreden Spaanse soldaten. Van Oranje ziet zijn kans schoon en breidt zijn invloed uit

1577

Drieluik van Maurits (1567 - 1625 (links), zijn vader Willem van Oranje (midden - 1533 - 1584) en zijn broer Frederik Hendrik (1584 - 1647). 'Ce sera moi, Nassau' staat geschreven onder het portret van Willem van Oranje.

Triomfantelijke intocht Oranje in Brussel

1578 Farnese, hertog van Parma, gaat de Opstand bestrijden
1579
Parma vernietigt bijna de opstand in de Lage Landen
Splitsing noord en zuid Nederland; unie van Atrecht en unie van Utrecht.
Afbeelding van de slag om Maastricht 1579 Spanje rukt verder op
Beleg van Maastricht (12 maart - 1 juli) De hertog van Parma neemt Maastricht in

Een nieuwe staat krijgt vorm, zie recensie van boek Oorlog, mijn arme schapen van Ronald de Graaf: 'Tachtigjarige Oorlog kende ook al bolletjesslikkers'.

1580 Oranje in de ban; Malcontenten onder Schenk verslaan Hohenlohe
1581

De koning verklaart Willem van Oranje vogelvrij
Holland en Zeeland verlenen souvereiniteit aan Willem van Oranje.
De Staten van de opstandige gewesten erkennen Filips niet meer als landsheer
Slag om Goor

1582 Aanslag op Oranje mislukt
1583 Parma zet opmars voort, Hohenlohe bouwt Moffenschans op Zeeuws Vlaanderen
1584 Oranje gedood, Parma verovert grote steden in Vlaanderen, Delden verwoest
1585 Parma neemt Brabant in, Maurits stadhouder van Holland en Zeeland. Pruist, voormalig spion van Willem van Oranje, onthoofd in Zwolle
1586 Oldenbarnevelt landsadvocaat van Holland
1587 Onafhankelijkheid republiek der Verenigde Zeven Provinciën
1588

Spaanse armada lijdt zware verliezen tegen Engeland en Nederland. De onoverwinnelijk geachte Spaanse lijdt vooral grote schade door een storm.

Maurits en Willem Lodewijk veroveren van 1588 tot 1598 grote delen van de lage landen

 

1590 Turfschip van Breda. Slag bij Ivry op 14 maart. Hendrik IV van Navarre verslaat de katholieke Liga
1594 Groningen veroverd
1597 Slag bij Turnhout. Prins Maurits verslaat Spaans ruiterij. Bernardino de Mendoza nadert met een groot leger de Nederlanden in 1598
1600 Slag bij Nieuwpoort. Prins Maurits verslaat het Spaanse leger
1603 Slag bij Sluis - Zeeslag op de Westerschelde Zie ook: Voor de Tachtigjarige Oorlog moet je hier zijn
1605 Spinola begint herovering gebieden boven de grote rivieren
1607 Slag bij Gibraltar op 25 april. Zeeslag tussen de Nederlanden en Spanje
1609 Twaalfjarig bestand
1625 Frederik Hendrik volgt Maurits op
1627 Beleg van La Rochelle tot 1628. Richelieu slaat de opstand van de hugenoten neer
1628 Slag bij Matanzas op 8 september. Piet Hein verovert de Zilvervloot. Hij verbrandt dertien Spaanse schepen en maakt er vier buit
1648 Vrede van Munster

Terug naar boven

Zie ook: De ontwikkeling van Nederland in de 16e eeuw

Overzicht Tachtigjarige Oorlog van jaar tot jaar
In het Engels