Barthout Entens
(1539 - 1580)
Bezet Dordrecht en belegert Haarlem, Goes en Groningen
|
Hij neemt Dordrecht in, nadat de geuzen op 1 april Den Brielle innemen. Met zijn mannen plundert Entens Walcheren en Zuid Beverland in Zeeland en in 1580, na het verraad van Rennenberg terroriseert hij het platteland van Groningen. |
 |
Een
beruchte watergeus is ook Barthout Entens van Mentheda, jonkheer van
Middelstum, Dorema en Engelboort. De dorpen liggen ten noorden van de
stad Groningen. Hij schopt het tot vice-admiraal van de watergeuzen.
Zijn specialiteiten zijn plunderen, brandstichten en vermoorden van
katholieke priesters. |
De Tachtigjarige Oorlog begint met de slag bij Heiligerlee,
ten oosten van Groningen, in 1568. Oranje wint. Barthout (ook Barthold)
Entens maakt het platteland van Groningen onveilig nadat Alva de watergeuzen
het land uitgooit. Entens mannen plunderen de kloosters van Selwerd,
Termunten en Rottum in 1569. De kaper houdt vreselijk huis op Texel, Vlieland en langs de Hollandse kust. |
Boven: Aan de Menthedalaan in Middelstum stond eens de borg Mentheda van het geslacht Entens. Nu staat er een herenhuis met de naam Mentheda. |
|
Lumey
neemt dan Brielle in op 1 april 1572 en Blois
van Treslong, die voorstelt in de stad te blijven, trekt enkele
dagen later met 200 watergeuzen naar Vlissingen om daar te blijven.
Hollandse kerken en kloosters worden leeggeroofd. De aanhang van Willem
van Oranje is dan nog klein. |
Boven: Braun en Hogenberg geven in 1575 deze tekening van Dordrecht uit. Vijf jaar eerder ontstond de Biesbosch na een overstroming die duizenden het leven kostte. Dordrecht, de oudste stad van Holland, werd toen een eiland. |
|
Wraak De admiraal Bossu overkomt niets wanneer hij in de zomer van 1573 de slag op de Zuiderzee verliest. Bossu zit drie jaar achter de tralies en kiest dan de kant van de prins van Oranje. Entens sluit een verbond met de edelen Albrecht van Egmont (later één der bevelhebbers van de watergeuzen), Lancelot van Brederode (Don Frederique laat hem - hij is dan kapitein - na het beleg van Haarlem in de zomer van 1573 onthoofden), Crispijn van Saltbrugge en Jelle Elsma. Voortaan zouden ze samen Alva bestrijden en proberen 'het waarachtige woord Gods' in te voeren. De paus en de katholieke kerk hebben hun krediet verspeeld. Kaperkapitein Frederik van Inthiema is de enige die gestudeerd heeft. Als burgemeester van Workum sluit hij zich aan bij de geuzen. |
Boven: In de borg Ewsum in Middelstum hangt lange tijd een portret van de jonkheer Entens van Middelstum. De borg is er, op wat restanten na, niet meer. |
 |
Wanneer de vertegenwoordiger van Willem van Oranje, Filips van Marnix, geld vraagt voor de strijd, kiezen de Statenleden een bestuur met een rekenkamer en een hof. Een nieuwe natie is geboren. Entens helpt ook bij de belegering van Goes. Maar moet hals over kop vluchten wanneer Waalse troepen van Mondragon vanuit Bergen op Zoom aanvallen. Zo'n 700 geuzen sneuvelen. Het is de tweede grote nederlaag. Bij Haarlem komen ook veel mannen om onder Entens. Tekening links: 1572 het beleg en ontzet van Goes. De stad is van 1570 tot 1577 in Spaanse handen. |
|
Entens vlucht nu naar Veere en wil Arnemuiden verrassen.
Dit mislukt. (bron: www.zeelandboek.nl) |
 |
Mogelijk
uit frustratie valt hij kasteel Westhoven (tekening rechts en
foto links) aan. Dat is op 27 augustus 1572. Het kasteel is de woning
van de eerste en enige bisschop van Middelburg, Nicolaas de Castro of
eigenlijk Klaas van de Burg. Middelburg blijft een geïsoleerde
plek, een stukje Spanje op Walcheren. Entens mannen blijven op het schiereiland
een tijdlang rondzwerven en steken Westerhoven in brand. Middelburg
wordt liefst twee jaar belegerd. Bron: | In de bloedige strijd trekt de edelman Barthold Entens en oud-watergeus volop de aandacht. Entens vecht mee in een poging Haarlem te ontzetten, in Ouderkerk bij Amsterdam. Hij is luitenant van Batenburg (Willem van Bronkhorst). Batenburg sneuvelt. De laatste poging tot ontzet is vermoedelijk uitgelekt doordat een postduif die het nieuws over het ontzet aankondigt, is neergeschoten. |
|
Groningen
De stedelingen hebben echter ook niet veel op met de Nederlandse staten. Groningen doet niet mee aan de Unie van Utrecht. De stad Groningen zoekt zelfs toenadering tot Spanje die haar een betere bescherming lijkt te kunnen geven. George Lalaing, beter bekend als de graaf van Rennenberg, stadhouder van de Noordelijke gewesten Friesland, Groningen, Drenthe en Overijssel probeert de gewesten voor het katholieke geloof te behouden. Hij is drie jaar eerder op voordracht van zijn vriend Willem van Oranje benoemd. Maar op 3 maart 1580 kiest de Rennenberg voor de Spanjaarden. Hij laat zich door zijn familie overtuigen, wat hem onder de prinsgezinden het predikaat verrader oplevert. |
De
Groningers vieren feest op vrijdag 15 maart 1577. De Spaanse troepen
vertrekken. Ze veranderen de burcht in een ruïne (zie op tekening, links
de ster van de citadel). De dwangburcht van Alva is nog niet eens
af. De Groningers haten het Waalse garnizoen van zes vendels. Het kost Stad en
Land nog 200.000 gulden om de troepen uit
te kopen.  |
Alva laat aan de zuidrand van Groningen een dwangburcht bouwen, die waarschijnlijk veel lijkt op de voormalige Vredenburg bij Utrecht. Het bolwerk, onderaan de tekening, ligt aan de Herestraat. Bron: Braun en Hogenberg rond 1575. |
|
Op 5 maart 1580 hoort prins Willem van Oranje in Kampen over het verraad
van Rennenberg. Hij praat er met de leden van de Landdag van Overijssel over.
Van Oranje is geschokt. De prins brengt een garnizoen onder Bertholt Entens Kampen binnen. (bron: een prince van Oraengien A.P. Bijl). Vanaf het moment dat Rennenberg overloopt strijden graaf Willem Lodewijk van Nassau, die als stadhouder namens de opstandelingen wordt benoemd, en Bartold Entens van Mentheda tegen de verrader Rennenberg. Ook Sonoy en Hohenlohe vechten mee. Entens en Hohenlohe, die al jaren verliefd is op de oudste dochter van Willem van Oranje, Maria of Maaike - gravin van Buren, zouden vaak dronken zijn. Een verhaal wil dat Entens in een dronken bui vanuit een commandopost
in Rolde een aanval doet op de stad. Entens slaat enkele bekers wijn
achterover, grijpt een deksel van een botervat en steekt het Schuitendiep
over. Slechts enkele schutters volgen hem. Samen nemen ze een loopschans
in. De geuzenleider steekt zijn dronken hoofd in een schietgat precies
op het moment dat de vijand de trekken overhaalt. Hij sterft op 17 mei
1580. |  Boven: Katholieke geestelijken verlaten Leeuwarden in februari 1580. Ze zijn uit de stad verbannen door extremisten, aanhangers van calvijn. Via de Hoeksterpoort verlaten zij de hoofdstad van Friesland. Iets later werpt de katholiek Rennenberg zijn masker af en verklaart zich voor de koning van Spanje waardoor de Tachtigjarige Oorlog in alle hevigheid weer uitbarst. De Vrede van Gent, door moeizame bemiddeling van Willem van Oranje tot stand gekomen, is mislukt. |
De Landdag besluit de volgende dag bij de Unie van Utrecht te blijven.| Rechts: De Spanjaarden krijgen onverwacht een belangrijk steunpunt in het noorden van de Lage Landen. Terwijl Parma's leger al tot in de Achterhoek is doorgedrongen kiest stadhouder George van Lalaing, graaf van Rennenberg, de kant van de koning. Rennenberg, op de tekening rechts in het midden te paard, voert zijn troepen aan. Tientallen calvinisten verdwijnen achter de tralies. Het oude conflict tussen stad en ommelanden over het stapelrecht van Groningen krijgt nu ook een religieus karakter. Barthout Entens en Wigbold van Ewsum zijn de belangrijkste tegenstanders van Rennenberg. De familie van Rennenberg maakte in 1579 de overgang van Henegouwen naar Parma mogelijk. | 
|
 |
Tot 1594 lijden de Groningers een afschuwelijk leven. Staatse soldaten plunderen vanuit Friesland het Groningse land en steken boerderijen in brand. Ze belegeren Groningen in 1594. Zij dwingen het bestuur van Groningen het Traktaat van Reductie te ondertekenen. Dit traktaat houdt in dat de stad zich moet verenigen met de Unie van Utrecht. Bron: www.noorderbreedte.nl Prins Maurits dwingt de stad in 1594 tot overgave. Groningen en Ommelanden zijn voortaan deel van de Republiek der Verenigde Nederlanden. Pas in 1597 vallen de Achterhoek, Twente en Lingen in handen van Maurits. |