De Zeventien Provinciën
In de eerste helft van de 16de eeuw kennen de Nederlanden een opmerkelijke
bloei van wetenschap en cultuur. De trend kondigt zich al in de Bougondische
tijd aan. Wetenschap en cultuur worden zwaar getroffen tijdens de Opstand.
Kerk en burgers staan tegenover elkaar. Kunstenaars en hoogleraren trekken
van Zuid naar Noord op zoek naar veiligheid en vrijheid van expressie. Na
zware oorlogsjaren van 1566 tot 1598 begint de Gouden Eeuw.
De Opstand
Onder koning Filips ll zijn twee belangrijke offensieven uitgevoerd.
De eerste is onder leiding van de hertog van Alva (1567 - 1573) en de
tweede onder de hertog van Parma (1578 - 1592). De tegenstellingen tussen
de opstandelingen en de aanhangers van de koning komt tot uiting in de
unies van Utrecht en Atrecht in 1579.
Henegouwen, Artesië en Vlaanderen zijn nog overwegend calvinistisch en Brabant en de overige provincies in het noorden rooms-katholiek. Belangrijke veldheren zijn de hertog van Parma, Maurits van Nassau en Spinola. Aan het einde van de 16e eeuw zijn beide partijen uitgeput en oorlogsmoe. Oldenbarnevelt en de aartshertog Albrecht van Oostenrijk tekenen het Twaalfjarig Bestand (1609 - 1621).
De afsluiting van de Westerschelde betekent verval in Antwerpen. De economie van de belangrijkste havenplaats van West-Europa stagneert. Middelburg en Amsterdam nemen het roer over. De nieuwe republiek gaat een ongekende bloei tegemoet mede dankzij de emigratie uit de bezette Spaanse Nederlanden. Ontdekkingsreizen over de hele wereld leveren fabelachtige rijkdommen op. De bouw van het huidige Koninklijke paleis op de Dam in 1652 beeldt de havenstad uit als centrum van de wereld.
Het klimaat is gunstig voor de cultuur, de schilderkunst, de godsdienst en het wetenschappelijk onderzoek. De nieuwe republiek krijgt de reputatie van het land van de vrijheid. Zelden is op zo'n kleine stuk land zoveel tot stand gebracht op artistiek gebied in Europa als tussen 1600 en 1670. Ook zijn er heel veel uitvindingen verricht.