Philips van Hohenlohe
(1550 - 1606)
Graaf vecht voor de hand van de dochter van de prins van Oranje

Boven: Philips of Philipp en Filips van Hohenlohe. Rechts: Philips zou 28.000 kilometer te paard hebben afgelegd volgens het kaartje rechts. In werkelijkheid moet dat echter nog veel meer zijn omdat de wegen lang niet altijd recht waren en hij ter plekke ook veel rondtrok. Bron: Het leven van Philipp von Hohenlohe, grondlegger van Zeeuwsch-Vlaanderen van P.W. Stuij

Waarom legt de graaf van Hohenlohe (1550 - 1606) uit het verre Würzburg zijn leven steeds opnieuw in de waagschaal voor de bewoners van dat verre, drassige landje aan de Noordzeekust? Antwoord: om indruk te maken op de vader van zijn geliefde: Willem van Oranje. Hohenlohe heeft er alles voor over om te mogen trouwen met de beeldschone Maria, prinses van Oranje, gravin van Nassau, gravin van Buren en Leerdam (1556 - 1616). Maar haar vader heeft andere plannen met zijn oudste dochter. Zij zou met de zoon van de hertog van Aerschot, zijn tegenstander, moeten trouwen, met het doel hem in zijn anti-Spaanse kamp te manoeuvreren. Zijn dochter houdt echter haar been stijf. Ze trouwt met de man van haar dromen, Philips van Hohenlohe, of ze trouwt niet. Punt uit. Uiteindelijk krijgen ze elkaar, al duurt dat maar liefst bijna dertig jaar! Hohenlohe vecht voor de prins van Oranje onder meer op de Hardenberger Heide een verbeten strijd met een leger Malcontenten, dat zijn katholieken die zich tegen Willem van Oranje keren. De Malcontenten vinden dat Van Oranje in 1580 te extreem calvinitisch is geworden. De graaf van Rennenberg vindt dat ook en stapt over naar het Spaanse kamp.

Willem van Oranje stuurt onmiddellijk troepen om Rennenberg in Groningen gevangen te nemen. Hohenlohe, berucht om zijn cavalerie (ruiters), moet voorkomen dat het leger Malcontenten Rennenberg te hulp kan komen. Hij wil zijn tegenstanders verrassen in het grensgebied van de graafschap Bentheim (nu Duitsland) en het Oversticht (Overijssel in het huidige Nederland) dat is vergeven van verradelijke moerassen. Wat gaat er aan de slag vooraf? Op 16 juni 1580 marcheert het leger van Hohenlohe van Uelsen, bij Tubbergen, naar Coevorden. In Coevorden aangekomen hoort Hohenlohe dat Maarten Schenk met zijn troepen in Veldhausen bij Nordhorn zit. Hohenlohe besluit het Spaanse leger te overrompelen. Om elf uur 's avonds, na een veel te korte rust, zien de bewoners van Coevorden het Staatse leger al weer vertrekken.

Slechts op enkele plaatsen, zoals bij Bourtange en Coevorden zijn smalle doorgangen in het drassige land. Een ideale plek dus om met je leger de vijand aan te vallen. Uitgestrekt bezit in Nederland en Duitsland Philips en Maria hebben ook bezittingen in Den Haag, het Hof Wassenaar aan de Kneuterdijk 22. De hertog van Brunswijk (Braunsweich) schenkt hem de heerlijkheid Woerden (het voormalige stadhuis heeft nog een wapen van Von Hohenlohe in glas in lood) en de baronie Liesveld bij Schoonhoven, het Heerenhuis in Colijnsplaat en door te trouwen de Burense goederen van Maria: Buren, Leerdam, IJsselstein en Sint Maartensdijk met het verdronken land van Noord-Beveland dat in opdracht van Van Hohenlohe wordt ingepolderd. In Duitsland: Neuensteun, Forchtenberg, Kirchensall, Langenbeutingen, Michelsbach en Zweiflingen na 1586 en na 1590 ook Kirchberg en Döttingen. Hij heeft een aandeel in bezittingen in öhringen, Hermersberg en Niedernhall. Van de hertog van Wuerttemberg koopt hij Neudeck. Links: Philips van Hohenlohe gaat samen met zijn vrouw, Maria van Buren, de oudste dochter van Willem van Oranje, korte tijd wonen in Delft. Later is dit huis het thuishonk van het hoogheemraadschap Delfland en voor Van Hohenlohe van admiraal Lumey, de leider van de watergeuzen.

Het loopt echter anders af dan Hohenlohe verwacht. In de vroege morgen van de 17 juni 1580 hebben de Malcontenten hun bivak in Veldhausen al opgebroken om tegen de middag Hardenberg te kunnen bereiken. Dit komt Hohenlohe ter ore en hij geeft bevel onmiddellijk de koers te wijzigen. Na een zware mars in de moordende hitte, wordt het Spaanse leger bij Venebrugge (of Veenebrugge), maar twee kilometer voor Hardenberg, ontdekt. Hohenlohe bedenkt zich geen moment en laat de kanonnen in stelling brengen. Zijn tegenstander, Maarten Schenk - aanvoerder van de Malcontenten, verliest het eerste treffen, maar hij beschikt over reserves. Na een uur slaan de ruiters en het voetvolk van Hohenlohe, doodop van de lange mars en de strijd in de hitte, op de vlucht richting Gramsbergen. (bron: Hoogenweg)

Op de Hardenbergse Heide verliest Hohenlohe in 1580 de slag tegen de Malcontenten. Noordoost-Nederland blijft nog jaren (Groningen tot 1594 en Twente en de Achterhoek tot 1597) in Spaanse handen. Zie ook: Slag op de Hardenbergerheide

Veel doden bedekken het slagveld op de Hardenberger Heide (zie gravure boven). Woedende boeren, die alles haten wat soldaat is, vermoorden de vluchtelingen die ze maar te pakken kunnen krijgen. Zo komt ook de grietman Ofke Grijph van Utingeradeel om. Schenk kan na deze overwinning ongehinderd oprukken naar Groningen en de stad blijft nog jaren Spaans. Hetzelfde jaar valt ook Oldenzaal in Spaanse handen en het jaar daarop volgt Goor. Pas in 1597 worden Twente, de Achterhoek en Lingen bevrijd. Lingen is sinds 1578 persoonlijk bezit van Willem van Oranje. De herovering van het noordoosten van de Lage Landen is dan pas afgerond.

Guerrilla Philips van Hohenlohe houdt van de guerrillatactiek (guerrilla is Spaans voor kleine oorlog): hij valt aan op een onverwacht moment en maakt dat ie wegkomt voordat de vijand kan hergroeperen. Prins Maurits benadert de strijd meer op een wetenschappelijke, wiskundige manier, met de schop en veel overleg. Samen met Willem Lodewijk van Nassau scheppen Maurits en Hohenlohe het modernste leger van z'n tijd. Zij combineren moderne technieken met oude romeinse krijgskunst. Ook laten zij Sonoy en Simon Stevin een reeks schansen bouwen. Het Staatse leger wordt een effectieve vechtmachine. Philips van Hohenlohe is sinds 1575 legeraanvoerder en sinds 1580 generaal. Hij verovert in 1576 Geertruidenberg, in 1577 Steenbergen en in 1580 Coevorden. In 1583 bouwt hij de Moffenschans op Zeeuws Vlaanderen en in 1584 mislukt de inname van Den Bosch. Hohenlohe raakt opgesloten in de Vughterpoort. In 1586 vecht hij zij aan zij met zijn voormalige vijand Maarten Schenk en Leicester bij Pannerden en Zevenaar. Hohenlohe's meest besproken wapenfeit is zijn betrokkenheid als luitenant-generaal van het Staatse leger bij het complot van het turfschip van Breda in 1590.

Bruid op leeftijd Maria van Oranje-Nassau (portret rechts) leert haar eerste en enige liefde, Philips van Hohenlohe, in 1567 op de Dillenburg kennen. Zij is dan pas elf jaar. Haar tante Magdalena trouwt dat jaar op het stamslot van de Nassaus met Philips' oudere broer Wolfgang. Willem van Oranje zorgt er voor dat Wolfgang in Nederlandse krijgsdienst komt en haalt later ook Philips naar de Lage Landen. De broers zijn vaak te gast bij de Oranjes op de Dillenburg tot groot genoegen van Maria. Willem van Oranje is inmiddels met Anna van Saksen getrouwd. Zijn nieuwe vrouw vindt dat ze te weinig aandacht krijgt van haar man. Ze vertrekt op 20 oktober 1568 met Amalia van Neuenahr naar Keulen. Anna raakt er zwanger van Rubens, de vader van de beroemde schilder. Anna van Saksen zou jaloers zijn op de wonderschone Maria die sprekend op de eerste vrouw van Willem van Oranje, Anna van Egmond, lijkt. Uit een brief van Maria aan haar oom Jan blijkt dat er al enkele jaren wordt onderhandeld over een huwelijk tussen 'mij en de graaf van Hohenlohe'. Na de moord op Willem van Oranje in 1584 moet Maria's halfbroer, prins Maurits, beslissen over het huwelijk tussen Maria en Hohenlohe. Maurits heeft, net als zijn vader, grote bezwaren tegen de voorgenomen trouwpartij. Hij vindt Philips van Hohenlohe, die als een guerrillaleider werkt, veel te roekeloos. Bovendien verafschuwt hij Hohenlohe om zijn overmatige drankgebruik. Dat drankgebruik is de mede-strijder van Hohenlohe, Entens, een maand voor de slag op de Hardenberger Heide noodlottig geworden. Entens valt ondoordacht, met te weinig mensen, Groningen aan en sneuvelt.

Maria van Maaike van Oranje-Nassau, de oudste dochter van Willem van Oranje, trouwt na ijna 30 jaar met Philips van Hohenlohe. Ze lijkt sprekend op haar moeder, Anna van Egmond, wat een doorn in het oog is van Anna van Saksen, de tweede vrouw van Willem van Oranje.

Maurits weigert Maria toestemming te geven om nog een andere redenen: een erfeniskwestie. Maurits beheert de goederen van zijn vader voor Philips Willem, zijn oudste broer, uit het eerste huwelijk van zijn vader. Maar Philips Willem zit al jaren gevangen in Spanje. Maria vindt dat zij meer rechten op de eigendommen heeft dan Maurits die immers uit het tweede huwelijk van haar vader is geboren. Tot ieders verbijstering begint Maria een proces voor de Staten van Holland en Zeeland. Maurits is woedend. Hij verdenkt Hohenlohe ervan Maria tegen hem op te zetten. Maria lapt de weigering van Maurits uiteindelijk aan haar laars. Op 39-jarige leeftijd trouwt ze met Philips van Hohenlohe in Buren. Het paar houdt een groot feest dat maar liefst vijf dagen duurt. Hetzelfde jaar ziet ze ook haar broer Philips Willem weer. Philips Willem zit zo'n 20 jaar gevangen in Spanje. Links: Wolfgang van Hohenlohe, de oudere broer van Philips. Wolfgang en Philips zijn in dienst van het Staatse leger.

Maria en Philips krijgen geen kinderen. Wel schenkt zij Buren in 1612 een groot weeshuis. In het gebouw is tegenwoordig het museum van de Koninklijke Marechaussee ondergebracht. In 1616 sterft ze. Maria is begraven in de Sint Lambertuskerk in Buren. Haar man overlijdt tijdens het beleg van IJsselstein, waarschijnlijk aan een hersenbloeding. Hij is begraven in Ohringen bij Stuttgart waar een groot gafmonument aan het paar herinnert. Zie de afbeelding hier onder. Bronnen: Hoogenweg, de stadhouders en hun familie van Ans Herenius-Kamstra (Lekturama); J.T.A. te Gussinklo de slag op de Hardenberger Heide 17 juni 1580. Rechts: het gebied Hohenlohe in Baden Wurtemberg.

Schansenkrijg in noordoosten Voor Groningen, Friesland, Drenthe en Overijssel wordt 1580 een dramatisch jaar. De graaf van Rennenberg, die hier leiding geeft aan het verzet, loopt over naar het Spaanse kamp. Groningen, Drenthe en Overijssel gaan grotendeels voor de Opstand verloren. Friesland blijft, zij het met grote moeite, prinsgezind. Dit is vooral te danken aan Willem Lodewijk van Nassau, een neef van Willem van Oranje. Na de moord op zijn oom wordt Willem Lodewijk van Nassau stadhouder in dit gewest en tevens bevelhebber van de troepen. Eén van zijn grote verdiensten is zijn tactiek om in de natuurlijke doorgangen in moerassen schansen te bouwen en deze met troepen te bezetten. Dat doet hij in Drenthe, Friesland en Overijssel. Later past hij deze tactiek ook toe in het gewest Groningen. Als hij hier een steunpunt verovert, laat hij het versterken en legert er troepen. Sonoy krijgt opdracht de vesting Bourtange aan te leggen. Hij isoleert het grote Spaanse steunpunt in deze regio, de stad Groningen, in de jaren 1589 - 1594. De strijd in deze tijd staat bekend als de Groninger Schansenkrijg. In 1594 neemt hij Groningen in. Bron: Demon tekst Van Hoof

Graaf Willem Lodewijk van Nassau (1560-1620), leider van de Opstand in Noord-Nederland, groeit op in het stamslot van de Nassau's, Dillenburg. Willem Lodewijk trekt veel op met zijn neef, prins Maurits, die ook zijn opvoeding krijgt op Dillenburg. De graaf Willem Lodewijk en prins Maurits worden goede vrienden. Wanneer graaf Willem Lodewijk van Nassau-Dillenburg trouwt met prinses Anna van Oranje-Nassau worden zij ook nog zwagers.

Philips van Hohenlohe woont op slot Haltenbergstetten in Niederstetten

In 1577 reizen beide neven met graaf Jan van Nassau naar de Nederlanden. Twee jaar later wordt graaf Willem Lodewijk kolonel in het Staatse leger. Tijdens gevechten bij Coevorden in 1580 raakt hij ernstig gewond aan zijn been waardoor hij mank loopt. Op 3 maart 1580 loopt George Lalaing, Graaf van Rennenberg (1550-1581), over naar het Spaanse kamp. Deze stadhouder van de noordelijke gewesten is in 1577 op voorstel van de prins van Oranje benoemd. Hij wil het katholicisme handhaven. In de strijd die vanaf dat moment in het noorden tegen de graaf van Rennenberg en diens opvolger, de Spanjaard Francisco Verdugo (1536-1597), wordt gevoerd en waarbij Friesland, Drenthe en Overijssel voorlopig behouden blijven, heeft graaf Willem Lodewijk de leiding. Bron: Pushkar Zware gevechten om Coevorden 1580 Rennenberg loopt over naar de Spanjaarden 1580 Sonoy moet vesting Coevorden verbeteren 1580 5 september Rennenberg belegert het Kasteel Coevorden 1580 Willem Lodewijk ernstig gewond in Coevorden 1581 Rennenberg overlijdt in juli, Verdugo volgt hem op 1581 13 augustus graaf van Hohenlohe in Coevorden 1581 9-20 september elfdaagse belegering van Coevorden door de Spanjaarden 1581 de Spaanse stadhouder Verdugo legt schansen, bastions en een 100 voet brede gracht aan. De moderne vesting Coevorden ontstaat. Zie ook: Coevorden brandt negen keer Bron: dpd demon.nl Tekstroest en Van Hohenlohe door Erik Swart van de universiteit Leiden