1573

Ontzet Haarlem mislukt

Hele adellijke families vechten gezamenlijk in de oorlog tegen Spanje. Slechts een enkeling sterft een natuurlijke dood. Bekende broers die tegen de hertog van Alva en zijn opvolgers vechten zijn de families Van Nassau (prins Willem, Adolf, Lodewijk en Hendrik), Van Brederode (Hendrik en Lancelot) en Batenburg (Willem, Carel, Diederik en Gijsbert). Willem van Batenburg leidt kort het leger van Willem van Oranje op het Haarlemmermeer en in het ontzet van Haarlem. Beide ondernemingen mislukken. Het Spaanse beroepsleger is nog steeds veel sterker dan de rebellen onder de prins Van Oranje. Wat weinig mensen weten is dat twee broers van Willem van Batenburg vlak voor Van Egmond en Hoorne in Brussel zijn onthoofd. Links: detail uit 'Het schrikbewind van Alva', een afbeelding van de onthoofding van Van Egmond, Hoorne en, aan de overkant, de broers Diederik en Gijsbert Batenburg (ook genoemd Bronkhorst-Batenburg). De onthoofding was in de toenmalige hoofdstad van de Nederlanden: Brussel. De executie gebeurt als wraak voor het verlies van de slag bij Heiligerlee. Alva laat ook Jan van Villers, gevangen genomen bij de slag om Dalem, Pierre d'Andelot, Jan van Blois van Treslong, Filips van Wingle, Jacob van Ilpendam, secretaris van Brederode, en Artus, zijn kamerling, onthoofden. (Bron: Prinsenhof Delft)

Diederik van Bronkhorst-Batenburg is op 1 juni 1568 onthoofd in Brussel. Enkele dagen later volgen hoge edelen, de graven Van Egmond en Hoorne. De hertog van Alva gooit zijn masker af. Hij begint een waar schrikbewind, terwijl hij zeer tolerant is in zijn eigen stad Toledo bij Madrid. Het portret hangt in het slot Anholt (Duitsland).

Boven: de ruïne van Batenburg aan de Maas vlak voor de sloop.

De heren van Batenburg uit de omgeving van Wijchen zijn in de Middeleeuwen zogeheten banierheren. Ze staan op gelijke voet met bijvoorbeeld de hertogen van Brabant en Gelderland. Een heer van Batenburg gaat in 1450 op bedevaart naar het heilige land samen met de hertog van Kleef en de graaf van Hoorn (bron DBNL.org). Ook de heren van Bronkhorst bij Zutphen zeggen dat ze als leenmannen rechtstreeks onder de Duitse keizer vallen. Leden van de families Bronkhorst en Batenburg trouwen waarna de kinderen zich Bronkhorst-Batenburg gaan noemen. De hertog van Gelre vecht voortdurend de juridische rechten van de banierheren aan. (bron: Van Boven) De Batenburgers zijn in het begin van de 16e eeuw aanhangers geworden van een groep extremistische Doopsgezinden. Jan van Batenburg, bastaardzoon van de Heer van Batenburg, en zijn mannen maken het platteland van de noordelijke Nederlanden en Westfalen onveilig. Het is hun een beetje in de bol geslagen. Ze beweren de goddelijke wraak op de goddelozen te belichamen. (bron Wikipedia.org)

De ruïne van Batenburg anno 2004.

Willem V van Bronckhorst-Batenburg (1556-1573) laat in 1564 deze munt slaan. Er staat een muntmeesterteken op en een jaartal, evenals een keizerlijke gekroonde dubbelkoppige adelaar met borstschild. (bron: Mevius) Het wapen van Willem van Bronckhorst-Batenburg, heer van Steyn en Batenburg. In rood een leeuw van zilver, gekroond, getongd en genageld van goud (Bronckhorst); In rood een St. Andreaskruis van goud, vergezeld van vier omgekeerde droog- scheerdersscharen van hetzelfde (Batenburg). (bron: Wazamar)

Prins Willem van Oranje geeft op 22 mei 1573 Jonkheer van der Noot, heer van Carlo, opdracht een vaandel ruiterij op te richten. In een commissiebrief wordt onder andere gesproken over 'Ritmeesterschap over de peerden te doen lichten tot 200 of 300 toe' . Mogelijk is dit de eerste officiële brief waarmede de rang van ritmeester zijn intrede doet. Het is tevens de oudst bekende commissiebrief. Op 22 mei 1573 is de Nederlandse cavalerie geboren. Op 8 juli 1573 strijden de ruiters onder Jonkheer Van der Noot tegen de Spanjaarden voor Haarlem. In de slag bij het Manpad sneuvelt Van der Noot. Graaf Lodewijk van Nassau verrast in 1572 met duizend man voetvolk en vijfhonderd ruiters de stad Bergen in Henegouwen. Met zijn ruiters galoppeert hij door de stad. Buiten de stad gekomen laat hij achter elke ruiter een voetknecht opstijgen. Zij bezetten daarop de stad. (bron: historie Cavalerie)

Drie broers Batenburg vechten voor de Opstand. Eerst aan de zijde van Hendrik van Brederode en na diens dood samen met Willem van Oranje. Gijsbert en Diederik worden onthoofd nadat ze op de vlucht op de Zuiderzee (het IJsselmeer) zijn verraden 'en tussen Harlingen en Staveren op een plaete of droogte geset, alwaer sy van Hopman Ernst Mulert, schout tot Hasselt, een van de Capiteynen van de graaf van Aremberg aengegrepen en gevangen zijn genomen, en op 't Blokhuis of Casteel tot Harlingen gebrocht.' (bron: DHBL.org) Willem van Bronkhorst weet in Friesland steden te winnen voor de prins. (bron: Jaap ter Haar) Batenburg, zoals hij ook kortweg word genoemd, wordt in oktober 1572 benoemd tot luitenant-generaal van Zeeland en in 1573, na het ontslag van de beruchte Lumey, wordt hij luitenant-generaal in Holland. Zijn luitenant is Entens, de beruchte watergeus uit Groningen. Ook zijn broer Karel helpt prins Willem van Oranje. Hij is ook fel anti-Spaans. Wanneer Willem van Oranje met een leger in de nacht van 5 op 6 oktober 1568 in Obbicht de Maas oversteekt met een leger van 13 - 14.000 man is Karel Batenburg van de partij. (bronnen: Rucosoft.nl en Corpeleijn.nl) Een Spanjaard vermoordt in 1580 Karel van Batenburg. (bron: Howie) Willem Batenburg sterft tijdens een poging tot ontzet van Haarlem in 1573. (bron: Universiteit Leiden) Het is een laatste poging te voorkomen dat Haarlem in handen van de Spanjaarden valt. De 4000 man te voet en een aantal te paard zijn echter niet opgewassen tegen het goed getrainde Spaanse beroepsleger. (bron: www.feast.de jhausmann Hollandsche Duinzang) Volgens een artikel uit het Haarlems Dagblad sneuvelen 700 opstandelingen. Willem Batenburg wordt ook genoemd Willem van Bronkhorst-Batenburg. Rechts: Zo zou het kasteel Batenburg op de grens van Gelderland en Brabant aan de Maas er eens hebben uitgezien.

Batenburg is een zeer oud stadje. De Romeinen vestigen zich er omstreeks het begin van onze jaartelling. In de tijd van Karel de Grote (circa 800) wordt Batenburg genoemd als een sterkte en weer een eeuw later een oude veste. De overlevering wil dat Batenburg al omstreeks het jaar 1000 stadsrechten kreeg. Over de Heren van Batenburg wordt al rond 1080 geschreven. Door het huwelijk van Johanna Batenburg met Willem van Bronkhorst kwam de heerlijkheid in handen van een ander geslacht. Daarna ging het over naar de graaf van Hoorne (1641) en op het einde van de 17e eeuw kwam het in het bezit van de graven van Bentheim en Steinfurt. (bron: Wim Hoes) Rechts: het wapen van de gemeente Batenburg, nu onderdeel van de gemeente Wijchen.

De kerk van Batenburg In de Tachtigjarige Oorlog kiezen de heren van Batenburg de kant van de Hervorming en Herman van Bronckhorst laat in 1566 de kerk plunderen. In 1600 wordt de kerk gebombardeerd door prins Maurits. In 1608 krijgt Batenburg zijn eerste predikant: Wilhelmus Isfordink. (bron: Oude Gelderse kerken) Zie ook: fotoreportage (Ruïne Batenburg) Rechts: Batenburg ligt heel strategisch bij een knik in de Maas. Vanaf het kasteel kan de rivier in de richting Rotterdam (links) en Limburg (rechts) in de gaten worden gehouden.