Francisco Verdugo is geboren in 1536 in Taravera de la Reina en overleden in 1597 in Luxemburg. Hij is van 1581 tot 1594 stadhouder in de gewesten Friesland, Groningen, Drenthe en Overijssel. Hij volgt de graaf van Rennenberg op en is de laatste plaatsvervanger van de koning in de noordelijke gewesten van de Lage Landen. Zijn eerste succes is de slag om Goor in Twente. De slag bij Noordhorn in Groningen, een maand later, wint hij eveneens.

Verdugo (Spaans voor beul, het beroep van zijn vader) verlaat op 19-jarige leeftijd in 1555 Spanje om samen met de hertog van Alva tegen de vijanden van het katholicisme te gaan vechten. Hij begint als soldaat. In Sint Quentin onderscheidt hij zich op 10 oktober 1557 van de rest van de troepen door zijn tomeloze moed.

Mansfelt en Brederode
Hij trouwt jaren later met niemand minder dan de dochter van graaf Peter Ernst van Mansfelt en Margaretha van Brederode. Het huwelijk is gesloten in Luxemburg. Verdugo krijgt voor zijn waardevolle militaire inlichtingen het vertrouwen van Margareta van Parma, vervolgens van Don Juan van Oostenrijk en daarna ook nog van Requenses.

Het familiewapen van Francisco Verdugo, heer van Schengen in Luxemburg.

Verdugo ontpopt zich als een houwdegen van formaat. Toevallig of niet, maar Verdugo is Spaans voor beul.

Boven:
Grevelingen bij Duinkerken in 1575. Verdugo leert hier de klappen van de zweep onder leiding van graaf Van Egmond die in 1568 in Brussel wordt onthoofd. (atlas Braun and Hogenberg). Verdugo vecht onder leiding van de graaf Van Egmond ook mee in de strijd bij Grevelingen op 13 juli 1558. Van de 15.000 Franse soldaten overleven slechts 1300 mannen terwijl de Spaanse strijders ongeveer 400 doden betreuren en 1000 gewonden. Door zijn talenten en zijn betrouwbare inlichtingen is Francisco Verdugo van grote waarde. Voor Margareta van Parma onderdrukt hij op 4 juli 1566 in Brussel een opstand van ketters.

Francisco Verdugo is kapitein en later kolonel van infanterie uit Wallonië wanneer hij helpt bij het beleg van Haarlem. Verdugo bezorgt de opstand een ernstige tegenslag door een ontzettingsleger van bijna 2000 soldaten in de nacht van 14 op 15 januari te verslaan. Spionnen van Verdugo leveren goed werk af. De komst van de Hollandse soldaten onder Lumey is verraden.

Op 7 mei 1573 proberen geuzen uit Noord-Holland onder Sonoy de Diemerzeedijk te bezetten om Amsterdam te isoleren. Verdugo, inmiddels overste, doodt 150 geuzen onder wie de dubbelspion kapitein Antoine Olivier, die de opstandelingen in mei 1572 Bergen (Mons) in handen speelt.

Zijn hoofd wordt later ter afschrikking over de muur van Haarlem geworpen. Verdugo rukt in juni uit wanneer Batenburg probeert Amsterdam te isoleren. De Spanjaarden onder Bossu moeten alle zeilen bijzetten om de slag te winnen.

Verdugo zou geld hebben gekregen om de broer van de gouverneur van Haarlem, Asinga Ripperda, na de overgave van Haarlem te laten ontsnappen. De Spanjaarden vermoorden Wigbolt Ripperda en het gehele garnizoen onder wie Lancelot van Brederode.

Bevelhebber Bossu stuurt Verdugo in oktober 1573 naar de hertog van Alva om hem te vertellen dat Spanje de Slag op de Zuiderzee van de watergeuzen heeft verloren. Francisco Verdugo en Don Juan van Oostenrijk nemen op 24 juli 1577 het fort en de stad Namen in. De Pacificatie van Gent is nog geen jaar oud. Een langdurige vrede lijkt verkeken.

Er zouden schermutselingen tussen Van Hohenlohe en Verdugo hebben plaatsgevonden bij Graes in Azelo (bron: Familieboek Harry Vrielink). Verdugo wordt drie maanden na de dood van Rennenberg stadhouder van Friesland, Groningen, Drenthe en Overijssel. Dat was in of rond juni 1581. Hij bouwt schansen en bastions en laat grachten graven.

Boven:
Franciscus Verdugo's eerste succes was de slag bij Goor in juli 1581. (bron: Vijftig eeuwen volk langs de IJssel van W.H. Heitling en L. Lensen)

Verdugo wint slag bij Noordhorn
Graaf Willem Lodewijk van Nassau wil na het verraad van Rennenberg vanuit Friesland Groningen veroveren. Aanhangers van de staten bezetten het Westerkwartier en Hunsingo. De Engelsman John Norrits of Norris verdrijft Spaanse troepen uit Munnikezijl en Grijpskerk. (bron). Staatse soldaten worden ingekwartierd in Noordhorn. De Noordhorners moeten voedsel en hun huis ter beschikking stellen aan de soldaten. Maar stadhouder Rennenberg overlijdt en dan komt zijn opvolger, Verdugo, met een Spaans leger.

Op 1 september 1581 botsen de legers op elkaar bij Noordhorn, vlakbij Groningen. Meer dan duizend Schotten onder sir Bartholomew Balfour sneuvelen, evenals Engelsen onder Sir John Norris, die leiding geeft aan staatse kant. Ook Schotse ruiters onder Sir William Edmond vechten mee. (bron Scotsheritage)

Meer dan 2000 soldaten sneuvelen in de strijd tegen de Spanjaarden op het Norritsveld. (bron Zuidhorn)

Boven: Het 1600 inwoners tellende Noordhorn gezien vanaf het Norritsveld waar de slag in 1581 plaatshad.

Boven:

Verdugo beslist de strijd bij Noordhorn in zijn voordeel, maar veel schiet hij er niet mee op. Groningen blijft aan de westkant geblokkeerd.

Blunder van John Norris

Een blunder van de Engelse generaal Norris zorgt er volgens René A. van Iterson, historicus van de stichting Scots Heritage, voor dat de slag bij Noordhorn in 1581 mislukt. Verdugo past het terrein aan in zijn voordeel. Hij maakt een hinderlaag. Verdugo dempt sloten bij de Oude Riet, een voormalige zeearm. Wanneer de Staatsen de droge sloten passeren schieten Spaanse troepen, die geringer in aantal zijn, op de staatse soldaten. De verliezen zijn groot nog vóórdat de piekeniers in actie komen.

De compacte eenheden piekeniers raken uit evenwicht en veranderen van stekelvarkens in een mikado-spel. Ruiters of musketiers moeten hen beschermen, maar Norris verzuimt hen in te zetten. De ruiters van graaf Willem Lodewijk van Nassau, stadhouder van Friesland, en John Norris rukken ondertussen op over een dijk (nu de Friese Straatweg). Maar Spaanse musketiers en ruiterij wachten hen op. De vendels voetvolk, onder wie veel Schotten en Engelsen, deinzen terug. De geharde Schotse eenheden onder sir Bartholomew Balfour houden lang stand, maar moet de strijd opgeven.

Verdugo schiet met de overwinning niet veel op. De vluchtende staatsen, onder wie graaf Willem Lodewijk van Nassau en John Norris, bereiken veilig de schans van Niezijl (ook Bomsterzijl). De stad Groningen blijft geblokkeerd aan de westzijde, Friesland.

Verdugo is berucht in Groningen en Friesland

Verdugo verslaat in januari 1586 de opstandelingen onder Willem Lodewijk van Nassau in de slag bij Boxum ten zuidwesten van Leeuwarden. Verdugo is berucht in de Groninger ommelanden. Hij geeft Tassis opdracht om de boerderijen tussen Groningen, Leeuwarden en Dokkum plat te branden. Ook dorpen worden in de winter van 1586 en 1587 platgebrand.

De soldaten van Tassis die vanuit Zutphen opereren, drijven mensen de kerk in waar ze samen met het godshuis in de vlammen op gaan. De paniek onder de bevolking is zo groot dat sommigen overwegen de dijken door te steken. De animo om oorlog te voeren daalt en sommige edelen kopen bij Verdugo sauvegardes (vrijbrieven) voor veel geld.

Verdugo heeft kennelijk een meningsverschil met zijn superieur, de hertog van Parma, Alexander Farnese. Op 15 juni 1595 verschijnt zijn boek Beknopte herinnering in Friesland, waarin hij het een en ander hierover uit de doeken doet. (bron www.geocities.com Heartland Park)

Een echte tegenstander van gelijk formaat vindt Verdugo in prins Maurits. Maurits verovert Nijmegen, Zutphen, Deventer en Delfzijl in 1591. De vesting Coevorden ziet vijandelijke soldaten in 1592 verschijnen. Verdugo valt drie keer met 5000 man tevergeefs de kwartieren van Maurits aan om Coevorden te ontzetten. Vier jonge mannen in Verdugo's kamp spioneren voor Maurits die met Willem Lodewijk de Spaanse legers te vlot af zijn. Hendrik van den Berg geeft drie dagen na de aftocht van Verdugo de vesting Coevorden over aan de Staten. Maurits biedt hem gunstige voorwaarden voor de overgave omdat het ontzettingsleger van Verdugo dichtbij is.

Boven: Verdugo vindt in prins Maurits een tegenstander van zijn eigen kaliber. Hij verliest Nijmegen, Zutphen, Deventer en Delfzijl in 1591. Het sterke Coevorden ziet de staatse soldaten in 1592 voor de poorten verschijnen. Verdugo is oud en heeft bijna veertig jaar oorlog gevoerd. Nijmegen of Noviomagum is een belangrijke handelsplaats aan de Waal zoals op de tekening duidelijk is te zien. Links de Valkhof.