De Opstand in de Nederlanden
1566 - 1576
Filips wil alle macht in handen
|
De belangrijkste oorzaak voor de opkomst van de oppositie tegen koning
Filips ll is de ingrijpende vernieuwingen die hij wil doorvoeren.
Dat levert veel weerstand op. Edelen verliezen privileges, de belastingen
gaan omhoog en de macht van de decadente kerk groeit. De
edelen moeten ook nog slikken Boven: De stad Toledo, waar de beruchte hertog van Alva eens heer en meester was, schenkt dit beeld van keizer Karel V (1500 - 1558) aan België. Dit kunstwerk staat op zijn geboorteplek, aan de Prinsenhof in Gent. Meer over Gent? Zie het verhaal van de radicale calvinist Hembyze. |
Boven: Een kaartje van de Zeventien Provinciën rond 1550. Keizer Karel V smeedt een nieuwe politieke eenheid: de Nederlanden. Hij trekt de macht in het gebied naar zich toe. Gelderland is net losgeweekt van het hertogdom Kleef in Duitsland. De protestantse hertog van Kleef neemt deel aan de oppostitie tegen Filips ll. De donker gekleurde provincies zijn Franstalig. |
dat een kleinzoon van een eenvoudige smid,
Granvelle,
veel invloed krijgt van koning Filips. Het aantal
bisdommen breidt flink uit en de kerkelijke rechtbank (inquisitie) treedt keihard op tegen niet-katholieken.
'Ketters' belanden op de brandstapel. Aanhangers van het nieuwe geloof gaan een grote
rol spelen in de Opstand.
 | Links: De sfeer is grimmig wanneer koning Filips ll in 1559 naar Spanje vertrekt. Filips wijst naar Willem van Oranje die zich tegen zijn ingrijpende maatregelen verzet. Filips roept: 'Niet de staten, maar gij, gij, gij', waarmee hij doelt op het feit dat Willem van Oranje de Staten voor het karretje spant om de nieuwe maatregelen van Filips tegen te werken. Het tweetal ziet elkaar hier, op de kade in Vlissingen, voor de laatste keer. Het schilderij van Cornelis Kruseman is uit 1832. |
|
|
Van Beeldenstorm tot bestand Geoffrey Parker) -
Er zijn drie opstanden:
1. 1566 - 1567: 2. 1572 3. 1576 Links: |
Keizer Karel V, de vader van koning Filips II, maakt een eenheid van de Nederlanden.
Hij schuwt daarbij het gebruik van geweld niet. In
1548 zit zijn 'werk' er op
(Zie kaartje hier boven). Keizer Karel overtuigt de Duitse Rijksdag
ervan een nieuwe administratieve eenheid te vormen in de Lage Landen.
De Zeventien Provinciën wordt het gebied voorlopig genoemd. Hun wapen:
Een rood kruis en een leeuw die een zwaard en een bundel van zeventien
pijlen vasthoudt. |
Recente oorlogen laten hun sporen na. De hertog van Gelre en zijn opvolger, Willem de Rijke hertog van Kleef, vechten tegen Karel V. Culemborg, Batenburg en Van de Berg stammen af van de opstandelingen tegen Karel V en nemen later de wapens op tegen zijn zoon, Filips ll. De Nederlanden telt in 1560 zo'n 4000
edelen. Dat is nog maar één procent van de bevolking.
De adel is rijk. Maar onderling zijn er grote verschillen. Willem van
Oranje verdient per jaar 150.000 gulden aan zijn bezittingen en waarschijnlijk
nog eens hetzelfde bedrag aan zijn functies. Jan en Filips van Marnix
ontvangen voor hun landgoederen respectievelijk een schamele 1800 en 1400 gulden
per jaar. Het vertrouwen in Filips ll verdwijnt wanneer hij nieuwe bisdommen in de Nederlanden vormt, Granvelle benoemt tot kardinaal van Mechelen, waardoor hij ook nog veel in de melk te brokkelen krijgt in Brabant. De adel is over het besluit niet eens geraadpleegd. Willem van Oranje verspeelt zijn positie aan het Spaanse hof door te trouwen met Anna van Saksen. Haar vader verraadt Karel V en haar opa is een aartsvijand van de Habsburgers. Het huwelijk gaat toch door, ook om de grote schulden van Van Oranje te kunnen aflossen. |
Boven: Anton Perrenot,
kardinaal Granvelle is de belangrijkste adviseur van koning Filips II. Anton Mor van Dashorst schildert het portret in 1549. De opa van Granvelle is maar een gewone smid, terwijl
hij als kardinaal een enorme invloed krijgt op Margaretha van Parma en
de Staten van Brabant. Hij is dan ook snel doelwit van kritiek van de
adel. Zie ook: De
jonge staat stapt de Gouden Eeuw binnen. |
