Home

Jacob van Wassenaer Obdam
1610 - 1665
Het begin van het einde van de Gouden Eeuw

Graf admiraal Van Wassenaer Obdam
Een indrukwekkend monument voor Jacob van Wassenaer van Obdam staat in de Grote of Sint Jacobskerk in Den Haag, een paar honderd meter van het Binnenhof. Het pronkstuk van zwart, rood en wit marmer staat op een opvallende plaats: in het koor. Voor de beeldenstorm stond er het hoogaltaar van katholieken. Witmarmeren panelen vertellen nu de episodes uit zijn laatste slag.

De ondergang van het vlaggenschip De Eendracht van Jacob van Wassenaer kwam door een vonk in een kruitvat. Het hele schip ging de lucht in. Vier bekoorlijke vrouwen op het monument Fidelitas (Trouw), Vigalantia (Waakzaamheid), Prudentia (Voorzichtigheid) en Fortitudo (Kracht) vertellen het verhaal.

Jacob van Wassenaer Obdam
vernietigt Zweedse vloot

'Vernietig de Zweedse vloot' is de opdracht aan admiraal Jacob van Wassenaer Obdam, luitenant admiraal generaal van de Verenigde Nederlanden. Tromp sterft in 1653 tijdens de slag bij Ter Heijde in de buurt van Scheveningen. Van Wassenaer wordt dan automatisch vlootvoogd. Zijn opdracht: bescherm de uiterst belangrijke handel met de landen aan de Oostzee waar veel graan en hout vandaan komt.

Een groot deel van de Zweedse vloot bezwijkt onder de overmacht uit Holland: 75 schepen, 15.000 manschappen en 3000 kanonnen. Het landje pik van de Zweden, die in Denemarken, Polen en Rusland vechten, stopt. Tijdens de eerste zeeslag sneuvelen Pieter Floriszoon en de dappere Witte de With.

Een Hollandse edelman redt Kopenhagen en de graan- en ijzer aanvoer naar Holland is weer gegarandeerd. De Hollanders bereiken nog een doel: het tolgeld van de Denen gaat flink omlaag. Voor wat, hoort wat. Moet je maar denken.

Staatse leger
Jacob, baron van Wassenaer, heer van Obdam, is in 1610 geboren als zoon van luitenant-admiraal Jacob van Wassenaer-Duivenvoorde (1574- 1624). Als 21-jarige jongeman neemt hij dienst in het Staatse leger. Hij wordt kolonel van de cavalerie en in 1653 'gemachtigde van de Staten voor de vloot'. In augustus van datzelfde jaar sneuvelt Trompt toch vrij onverwacht.

Hij is nauwelijks bekend met de zeedienst. De militaire staf volgt de nieuwe admiraal Van Wassenaer Obdam met argusogen. Hij boekt echter toch een aantal successen.

Jacob van Wassenaer is baanderheer van Wassenaer, heer van Obdam, Hensbroek, Spanbroek, Opmeer, Zuidwijk (bij Wassenaar) en Kernhem. Zijn zoon Jacob (1645 - 1714) trouwt in 1676 met de erfdochter van Twickel, Adriana Sophia van Raesfelt. (bron: Wassenaer en de stichting Twickel in Delden)

Successen
In 1656 ontzet Van Wassenaer de belangrijkste Poolse stad Danzig, dat door de Zweden wordt geblokkeerd. Hij sluit in 1657 de rivier de Taag aan de kust van Portugal af en maakt vijftien suikerschepen buit. In de Deens-Zweedse Oorlog verslaat hij de Zweedse vloot in de Slag in de Sont (1658).

Engelse Oorlog
In 1665, bij het uitbreken van de Tweede Engelse Oorlog, keert het tij voor Van Wassenaer en Holland. Eind mei verschijnt een Engelse vloot van ruim 100 schepen, 4200 kanonnen en 22.000 matrozen voor de Hollandse kust. Johan de Witt stuurt de vloot van de republiek de zee op. Van Wassenaer zoekt de Engelse vloot op. Ongeveer 40 zeemijlen ten zuidoosten van Lowestoft bij Norwich beschieten de vlaggenschepen van de Britten en de Zeven Provinciën elkaar. Een bitter gevecht volgt.

Alles gaat verkeerd (zie tekening hieronder). Van Wassenaer verspeelt zijn goede aanvangspositie. In een tweede treffen met de Engelse opperbevelhebber York, de latere koning Jacobus II, exlpodeert zijn schip, De Eendracht. Een kruitvat ontploft op 3 Juni 1665. Het schip vliegt de lucht in. Slechts vijf matrozen overleven de ramp. Het lichaam van Van Wassenaer is nooit gevonden.

Foto boven: Hendrik van Minderhout (1632-1696) schildert trotse schepen met dubbele rijen kanonnen die wolken kruitdamp spuwen. Treurig om te zien is dat de meeste schepen 'made in Holland' zijn.

Het Britse vlaggeschip HMS Royal Charles is links op het schilderij uitgebeeld en daar direct rechts naast De Eendracht, het vlaggeschip van Van Wassenaer Obdam.
W. van de Velde de oude slag bij Lowestoft 1665

De omvang van de slag bij Lowestoft niet ver van Norwich op 3 juni 1665 is op de tekening goed te zien.

Luitenant admiraat Jacob van Wassenaer Obdam is met zijn schip vergaan. Een vonkje is voldoende om een kruitvat te laten exploderen.

Slechts vijf matrozen overleven de ramp met De Eendracht.

Michiel Adriaanszoon de Ruyter volgde hem op.
Onderlinge jalouzie tussen de bevelhebbers zou tot de nederlaag van Van Wassenaer Obdam en z'n dood hebben geleid. Kortenaer sneuvelde, Johan Evertsen en Cornelis Tromp hebben nog geprobeerd de orde in de eskaders te herstellen. Zestien grote schepen gaan echter verloren. Negen zijn in handen gevallen van de Britten. Ruim 2000 mannen gesneuveld. De Hollanders in de havens zijn woedend. Johan Evertsen krijgt in Den Briel de volle laag van z'n landgenoten. Want - zo klagen de mensen - onze zonen en mannen zijn net als Van Wassenaer-Obdam niet meer teruggekomen. Johan de Wit is met Tromp in Texel bezig een nieuwe vloot uit te rusten. De Ruyter keert dan terug in de haven van Delfzijl. Zijn buit is groot. De Ruyter wordt de eerste niet-adellijke admiraal. Tromp voelt zich gepasseerd. Twee jaar later, in 1667 verslaat De Ruyter de Britse vloot bij Londen. De hele wereld is onder de indruk. 'De Hollanders winnen het van ons in wijsheid, moed, kracht, kennis van onze eigen stromen en in succes', schrijft een zekere Pepys in zijn dagboek. De diep vernederde koning tekent de vrede van Breda.

De Eendracht van Van Wassenaer vergaat

Behalve het vlaggeschip De Eendracht vergingen ook de VOC-schepen Oranje, Maarsseveen (78 stukken of kanonnen onder bevel van Jacob de Reus), de Ter Goes (34 stukken) en Swanenburg.

Tweede Engelse Oorlog
De Engelsen begonnen op 8 mei 1665 met een blokkade van de Nederlandse kust. Die duurde twee weken omdat de voorraden onvoldoende waren. Toen zij zich terugtrokken kregen de Nederlanders de kans om uit te varen. Admiraal Van Wassenaer Obdam ging op 10 juni op zoek naar de Engelse vloot. Op 11 juni kregen ze elkaar voor het eerst in zicht. Hoewel de Nederlanders een gunstiger wind hadden, maakte Van Wassenaer van Obdam hier geen gebruik van. Op 13 juni veranderde de wind en de Engelsen vielen aan. Er volgde een gevecht dat vele uren duurde totdat om drie uur 's middags het vlaggeschip de Eeendracht van Van Wassenaer Obdam de lucht in vloog. De Nederlanders sloegen op de vlucht. Een totale ramp werd voorkomen doordat de Engelsen de achtervolging 's nachts staakten.

 

Afbeelding rechts onder: Het graf van Jacob van Wassenaer Obdam staat in de Oude Kerk of St Jacobskerk (schilderij hieronder) in Den Haag. De kerk staat naast het Oude Raadhuis van 's-Gravenhage.

(bronnen:
E.F. Draaijers: Lowestoft, De laatste zeeslag van Jacob van Wassenaer-Obdam, doctoraalscriptie Rijksuniversiteit Utrecht (1997).
J. de Graaf, Scheepsjournaal van admiraal Jacob van Wassenaer van Obdam, betreffende eene reis van Hellevoetsluis naar Lissabon en terug (1657), Deventer (1923).

G.L. Grove, Journalen van de admiralen Van Wassenaer Obdam (1658/59) en De Ruyter (1659/60), Amsterdam (1907)

Einde Gouden Eeuw
Een harde klap voor de Nederlanders en de Nederlandse economie kwam in 1672, toen het land in oorlog raakte met Engeland, Frankrijk, Keulen en Munster. De republiek kon de overmacht aan Franse, Engelse en Duitse troepen niet aan. De handel en de visserij kwamen stil te liggen. Na een lange tijd van voorspoed kwam er een einde aan de enorme welvaart van de Gouden Eeuw. Sommigen zagen de oorlog als een straf van God. De Nederlanders leefden niet vroom genoeg.		 De economie kende nooit meer dezelfde bloei als voor de oorlog. De republiek maakte plaats voor de monarchie en Willem III werd zelfs nog koning van Engeland. Hij bleef strijden tegen de Franse koning Lodewijk XIV.

Oude of St Jacobskerk in Den Haag

Boven: De handel met de steden aan de Oostzee was van groot belang voor Holland in de Gouden Eeuw. De opvolger van Tromp, Van Wassenaer Obdam, stelt de route door de Sont tussen Denemarken en Zweden veilig. Hij verliest echter de tweede Engelse Oorlog. De Britten winnen en blokkeren de Hollandse handel.

Zie ook:
Banvrouwe van Wassenaer en Zuidwijk
Jan Willemsz van Tetrode van Wassenaer
Aernt van Tetrode, schout van Wassenaar
Willem Antsz van Tetrode van Wassenaar