Eén van meet af aan Oranjegezinde familie in Twente is de familie Schele. Christoffer Schele, heer van Weleveld, zou samen met zijn broer Casper leerling van Luther zijn geweest. De moeder van Willem van Oranje is eveneens luthers opgevoed. Van Oranje en Schele zijn voorstanders van godsdienstvrijheid. Maar Schele probeert zich neutraal op te stellen in het conflict aan het begin van de Tachtigjarige Oorlog. Op het moment dat Willem van den Bergh in 1572 Twente binnenvalt en de Spanjaarden verdrijft krijgt het pasgeboren dochtertje van Christoffer Schele van Weleveld (1529 - 1606) en Judith Ripperda (1534 - 1608) de geuzennaam Wilhelme, naar Willem van Oranje. Peter is de geus Lodewijk (Ludwig) van Langen, een zoon van Christoffers zuster.

Links: Christoffer Schele van Weleveld is een geleerde. Hij scrijft het verhaal over de freules van Beckum.

Het Weleveld, tussen Zenderen en Hertme, is een rijk landgoed met tal van tolrechten over de belangrijke handelsweg tussen Deventer en Osnabrück en de Bornse beek. Bij het Weleveld behoort bovendien een reeks boerderijen. Christoffel, zoon van Sweder Schele van kasteel Schelenburg bij Osnabrück en Anna van Welvelde, is een belangrijke heer. Hij vertegenwoordigt Overijssel in de Staten-Generaal bij de ondertekening van de eerste unie van Brussel in 1577, vlak na de pacificatie van Gent (1576). De Spaanse troepen moeten de Lage Landen verlaten.

Bij de vorming van de Unie van Utrecht is Overijssel neutraal. De provincie ondertekent niet maar betuigt wel steun aan de unie. Na het verraad van Rennenberg in 1580, de stadhouder van Groningen, Friesland, Drenthe en Overijssel loopt over naar Spaanse zijde, barst het geweld in alle hevigheid los in Twente.

Boven:
't Huys Welevelt opnieuw opgebouwd na de Tachtigjarige oorlog. Hendrik Spilman maakte de tekening in 1737.

Boven: De plek van het voormalige huis Weleveld (onzichtbaar in het bos op het voorgrond) ligt strategisch op de kruising van de belangrijke handelsweg tussen Deventer en Osnabrück en de waterwegen: de Bornsebeek en Deurningerbeek, in het stroomgebied tussen Enschede/Hengelo en Almelo (Regge en Vecht). Tegenwoordig zijn de beken hier gescheiden in een vuilwater van de waterzuiveringen (links) en een schoon, hemelwater beek (rechts). Hier zijn fraaie wandel- en fietsroutes uitgezet. De foto is gemaakt in noordelijke richting.

Onderbetaalde soldaten en ruiters van het Staatse leger van graaf Van Hohenlohe en graaf Van Hardick plunderen er naar hartelust op los waarna de getergde Overijsselse boeren naar de wapens grijpen. Ze noemen zich de desperaten. Christoffer Schele en onder anderen de drost van Twente, Goossen van Raesfelt, vluchten. Judith Ripperda, de vrouw van Christoffer, volgt niet lang daarna. De boeren bedreigen ook de landadel. Christoffer Schele van Weleveld en Judith Ripperda keren nog even terug naar hun kasteel nadat Maarten Schenk, na de slag bij Hardenberg, met zijn leger Malcontenten naar Groningen verdwijnt.

Maar wanneer een Spaans leger optrekt via Zwolle naar Twente om Oldenzaal in te nemen steekt Judith met de kinderen, haar man is al uitgeweken naar de Schelenburg, hals over kop de grens bij Gronau over om door te reizen naar Rheine dat in Spaanse handen is. Rentmeester Johan Schulten, stalmeester Johan Barteling en kok George Kock blijven achter op het kasteel. Het echtpaar blijft zestien jaar, zolang de Spaanse bezetting duurt, weg uit Twente.

Spaanse soldaten veroveren in het najaar van 1580 Oldenzaal en controleren vanuit de vestingstad heel Twente. Na de winter is Christoffer duidelijk dat terugkeer naar Weleveld er voorlopig niet in zit en hij besluit met zijn gezin naar het huis Santfort in Osnabrück te gaan.

Geplunderd
Het huis Weleveld wordt in 1582 wanneer de Spaanse soldaten onder Verdugo Lochem belegeren, geplunderd. Johan Sturman, een zwager van Christoffers buitenechtelijke dochter Christinam, krijgt het voor elkaar dat de brug wordt neergelaten waarna hij en zijn mannen toeslaan. Zij roven vier paarden en een aantal boeken. Stalmeester Barteling en kok George Kock hebben de buik vol van de oorlogsdreiging. Zij gaan er vandoor en pakken kostbare zaken in om ze in veiligheid te brengen. Maar wanneer nieuwe rovers zich melden op het Weleveld moeten ze zich snel uit de voeten maken met achterlating van de spullen. Veel oude brieven en zegels gaan verloren.

Boven: Familiewapens van Christoffer Schele tot Weleveld en Schelenburgh (links) en Judith van Ripperda van het Weldam. Het wapen maakt deel uit van het epitaaf in de Oude Kerk van Borne.

Boven: Het waterslot Schelenburg bij Schledehausen ten oosten van Osnabrück waar de vader van Christoffer Schele, Sweder Schele vandaan komt.

Spaanse en Staatse troepen bezetten in 1582 en 1583 afwisselend het huis Weleveld en laten er weinig van heel. Er zouden soms wel enkele honderden soldaten in hebben gebivakkeerd. Ziektes breken uit. De doden krijgen een graf in de koestal omdat zij denken dat dit een kapel is geweest.

Boeren uit de omgeving menen zelfs geesten, onder wie van Christoffer, te hebben gezien. Maar Christoffer is nog in leven. Zijn zoon Sweder Schele schrijft later dat boer Ter Haer van het Weleveld een kostbare brouwketel uit handen van soldaten redt door het gevaarte in de beek te duwen en er mee de beek af te varen.

In 1583 is de windmolen van het Weleveld deels verwoesten en de watermolen vernield. Op de weilanden groeit vooral onkruid. Alleen de erven Veldhuis, Allerinkc, Hilbertinck, Leferink en het Hulscher brengen nog geld op. Een garnizoen bezet het erf Alminkhof en vernielt de oogst. Hetzelfde lot overkomt de erven Cathe, Engbertink, en Esscherink. Krijgsvolk vernietigt het gewas van erve Engerkink in Esmarke.

Boven: Aliminchof ligt vlakbij het voormalige kasteel Weleveld dat eens ten noorden ('boven') het Jachthuis stond.

Links en boven: Op het Alminckhof, vroeger deel van het landgoed Weleveld, zijn botten gevonden waarvan amateurhistoricus mevrouw Van Harten vermoedt dat ze van Waalse soldaten zijn uit de Tachtigjarige Oorlog.

De Spaanse stadhouder Verdugo ontbiedt Christoffer Schele van Weleveld naar Oldenzaal te komen, maar Schele weigert waarna zijn bezit in beslag wordt genomen. Christoffer die de koning van Spanje niets heeft misdaan vecht de confiscatie aan.

Hij schrijft in mei 1584 een brief aan de bevriende bisschop van Osnabrück, Hendrik van Saksen, die de landvoogd in Brussel, de hertog van Parma, zover krijgt een onderzoek in te stellen. Parma heft de verbeurdverklaring na enkele maanden op. Christoffer Schele en Judith Ripperda krijgen tien kinderen.

Bronnen:

Och ewig is so lang van Jet Spits,
Gevers en Mensema, havezaten in Twente en hun bewoners,
J.J.Grootenboer en A.D. Verlinde
Grachten en vondsten van het Weleveld in Zenderen

Boven: Het bouwhuis van de verdwenen havezate Grotenhuis aan de Lodieklanden in Hertme behoort in de Tachtigjarige Oorlog ook tot het Weleveld dat slechts een kilometer noordelijker ligt. Het bouwhuis is tegenwoordig een rijksmonument en staat ook bekend als het spookhuis. Protestanten vermomt als spoken zouden er katholieken verjagen. Volgens anderen zouden katholieken die het gebouw als schuilkerk gebruiken, protestanten verjagen wanneer zij te dicht in de buurt komen.

Laatste freules Schele
Maria waakt tegenwoordig bij het spookhuis op de plek van de voormalige havezate Grotenhuis aan de Lodieklanden in Hertme. Dit adellijk huis dat van de riddermatige familie Van Averhagen (ook Overhagen) is geweest die bij Oldenzaal veel boerderijen in eigendom heeft gehad, is door de laatste freules Schele bewoond van 1718 tot 1731. Sweder van Averhagen is rentmeester van Twente in 1569. De familie blijft na de reformatie katholiek en wordt daarom geweerd uit de Staten van Overijssel.

Links: Een mariabeeld beschermt bezoekers voor het spookhuis, het voormalige bouwhuis van het kasteel. Foto: Marcel Tettero

Het Grootenhuijs in Hertme bij Borne. Mogelijk gaat het hier (rechts) om een fantasietekening. Feit is dat het om een groot kasteel gaat dat niet ver van het Weleveld heeft gelegen. In de Oude Kerk van Borne ligt een grafsteen van Swer van Overhaegen uit 1547. Lansberga van Overhaegen trouwt met Johan Mulert tot Voerst, drost van Twente van de koning van Spanje.

(bron: G.J. ter Kuile Havezathen).