Ambtenaar heeft dagtaak aan beheer Sparwoudefonds

Oud-minister van buitenlandse zaken, J.W. Beyen, doet in zijn mémoires over het begin van z`n loopbaan op het departement financiën een boekje open over de bureaucratie op z`n werk: Ambtenaren moesten bijvoorbeeld een enorme hoeveelheid stichtingen beheren.

Tot 1852 zorgden weeskamers voor steun aan de armen, daarna de staat der Nederlanden. Het grootste fonds dat financiën moest beheren was het Fonds van Clara van Sparwoude. Een bijna bejaard ambtenaar hield de geslachtsregister bij. Dat was z`n enige taak.

De nazaten stuurden hem een briefje met bewijs van een huwelijk of geboorte en een aardig geldbedrag werd overgemaakt. `Hij kwam iedere ochtend op het Departement, trok zijn jas uit ter verwisseling tegen een luster-jasje, beschermde zijn manchetten met celluloid kapjes, ontsloot zijn rolbureau, vulde zijn pijp, stak hem op en opende de twee à drie brieven die dagelijks binnenkwamen.`

`Vervolgens nam hij de boeken met het geslachtsregister van Sparwoude uit de kast en vulde zorgvuldig met zijn fraaie handschrift in wat er toegevoegd moest worden. Daarna maakte hij de minute voor de bevestigingsbrief. Zijn gewichtigste taak was de opdracht aan de Rijksbetaalmeester tot uitbetaling van, huwelijksgeld aan een echtpaar Smit in Krimpen aan de Lek.

Z`n werkdag was gevuld. Hij had met niemand anders op de Thesaurie te maken dan zo nu en dan met de Thesaurier of de waarnemend Thesaurier. Ik moet aannemen, dat hij een gelukkig, deugdzaam en evenwichtig mens was; totdat op een kwade dag de Thesaurier op de revolutionaire gedachte kwam, dat zijn werk toch eigenlijk geen zin meer had.

Er kwam een nieuwe wet door de kamer. ``...liquidatie van deze stichtingen over te gaan...``

Er waren wel oudere juristen, in en buiten het Parlement, die hun wenkbrauwen fronsten over deze rechtsverkrachting, maar de wet kwam tot stand. (...) We lieten de Minister besluiten dat aan de rechthebbenden op het huwelijksgeld van het Sparwoudefonds uitkeringen van f 25,- per hoofd zouden worden gegeven en dat wel op grond van door de Burgemeester van de woonplaats gecertificeerde armlastigheid. Een oproep werd geplaatst in de Staatscourant.`` ``Toen enige dagen daarna de Chef van het Bureau Stichtingen op zijn kamer kwam, lagen er niet de gebruikelijke drie, maar enige duizenden brieven. Hij deed het enige verstandige wat hij doen kon. Hij zette zijn hoed niet af, trok zijn jas niet uit, maakte zijn bureau niet open.

Maar hij draaide zich om, ging naar huis, vroeg voortijdige pensionering en verscheen zelfs niet om afscheid te nemen. De wereld die hij begreep, waarin hij thuishoorde, was vernietigd, zij bestond niet meer``

In de Oude Kerk van Delft hangt het bijzonder fraaie blazoen van Clara van Spaerwoude of Sparwoude. Zij blijft katholiek in de opstand. Calvinisten vernielen op 23 april 1573 het gloednieuwe hoog altaar van Willem van Tetrode. Haar vader trouwt eerst met Maritgen van Tetrode. Willem van Oranje heeft in Delft de beeldenstorm lang kunnen tegenhouden. Maar de moord op zijn humanistische vriend Musius, door zijn rivaal en buurman admiraal van Lumey, kon de prins niet voorkomen.

Boven: Willem van Oranje woont vanaf zijn benoeming als stadhouder van Holland regelmatig in het Agathaklooster waar de humanist Musius prior is. Wanneer Willem van Oranje op 9 december 1572 een katholiek eredienst toestaat pakken watergeuzen zijn vriend Musius op en vermoorden hem een dag later in Leiden. Clara van Sparwoude leeft in deze tijd in Delft dat net als Amsterdam heel lang een belangrijke katholieke elite, onder wie Peter Opmeer. In de Oude Kerk waar we op de foto de toren zien, hangt het blazoen van Clara van Sparwoude.

Velen kregen slechts een eenmalig legaat, zoals een zilveren schaal en niet iedereen die iets ontving was familie. Het huwelijksgeld bedroeg in de zeventiende eeuw  f 300, een echte bruidschat, in de achttiende eeuw f 100 en aan het einde  f 20.

Vader trouwt met Van Tetrode
Clara van Sparwoude had behalve een volle broer en een halfbroer die priesters waren, nog een halfbroer, Adriaen Jansz.  Hij was kind uit het eerste huwelijk van haar vader Jan Heynricxz, met Maritgen Bartholomeusdr van Tetrode.

De nakomelingen van deze Adriaen Jansz. woonden in Leiden en voerden de naam Van Tetrode omdat de moeder van Maritgen Bartholomeusdr. een Van Tetrode was uit Leiden, een geslacht van rijke brouwers. (bron: ds Eduard Gortzak - Zweden)

Clara deed veel sociaal werk. Ze werkte in een wees- en fraterhuis en trouwde met de gemeentesecretaris van Delft, Van der Meer, in 1556. Claes Pietersz. de Bont is haar neef.

Het testament van 28 januari 1598 is een omvangrijk stuk en ook de twee codicillen van1602 en 1610 bevatten veel beschikkingen en namen. Het originele testament en de grossen van de codicillen liggen in het archief van het Sparwoudefonds in het Delftse gemeentearchief.

De omvang van Clara's vermogen - in 1922 nog een half miljoen gulden - blijkt uit de jaarrekeningen van de rentmeesters die het vermogen na haar dood beheerden. Van deze rekeningen zijn er helaas maar elf bewaard gebleven: de oudste is van 1623, de volgende van 1677, dan 1731, '36, '38, '41, '75 t.m. '77 en 1805/06. 

Bijdrage van Everardus Johannes Rollema:

Wie is Clara van Spaerwoude?

1 Clara en haar man Arent gingen na hun huwelijk wonen te Delft in het huis, de voormalige grafelijke herberg, tegenover de Kraen aan de kapel (de tegenwoordige Sint Hyppolytuskapel, eigenlijk de Heilige Geestkapel) aan de Oude Delft. Haar woongedeelte is nog te zien in het rechtse deel van het gebouw, waarin thans de ABN - AMRO bank op nummer 141 gevestigd is. Het echtpaar verwierf zich groot aanzien in de stad en Mr. Arent van der Meer bekleedde, zoals hiervoor is beschreven, de hoogste posten van de stad.

Clara wijdde zich aan vele vormen van liefdadigheid. Zij was in 1578-1579 moeder van de Arme Fraters, in 1578 en van 1581 tot 1590 moeder van het Meisjeshuis. In 1578, vier jaar na haar man Arent, was ook Clara overgegaan naar de hervormden, een stap die wellicht voor Clara niet makkelijk geweest zal zijn. Een schaduw over het gelukkige huwelijk van Clara en haar man zal ongetwijfeld geweest zijn, dat er geen kinderen uit hun huwelijk zijn geboren. Haar veel besproken testament uit 1598 zal wellicht hiermee te maken hebben gehad.

Na de reformatie werden er jonge mannen tot predikant opgeleid en reeds tijdens hun leven schonken Clara en Arent aan dit doel 300 gulden per jaar om van dat geld twee jongens - boven het gewone aantal - in staat te stellen theologie te studeren, een geweldig bedrag in die tijd. Ruim een jaar na het overlijden van haar man Mr. Arent van der Meer liet Clara op 28 januari 1598 haar veel besproken testament opmaken. De verzegeling van het testament is op 12 juni 1598 in tegenwoordigheid van Willem Jacobsz. van Voorburch en Borgher Jansz., schepenen van Delft en Mr. Johan de Groot, Raet en Secretaris van de stad Delft. De registratie van het testament was eveneens op 12 juni 1598.

Huwelijksgift
Uit de bepalingen van het testament uit 1598 is wel het meest bekend de huwelijksgift. 'Uit te delen aan vrome en eerlijke jongens en dochters van mijn geslacht, als die het nodig mochten hebben'. Er werden legaten aan diverse familieleden toebedeeld. De bedragen werden herzien met de codicillen uit 1602 en 1610. Bedragen van 36 gulden tot 3000 gulden werden beschikbaar gesteld.

De nazaten van haar halfbroer ontvingen per jaar de hoogste toelage. Uit de huwelijksgiftpot werden in het begin bedragen van 100 gulden tot 300 gulden uitgekeerd. Clara Jansdr. van Spaerwoude stierf in Delft op de hoge leeftijd van omstreeks 85 jaar (haar leeftijd is geschat via een schilderij van haar uit 1565) op 4 augustus 1615. Ze is vier dagen later op 8 augustus 1615 begraven in de Oude kerk. Pieter van Foreest, de voormalige arts van Willem van Oranje, behandelde haar in de periode dat er pest heerste.

Het thans herstelde epitaaf, op initiatief van mevrouw B.A.M. de Ruyter uit Heiloo, dat voor een deel is bekostigd door verwanten, de grafzerk van de familie van der Meer, die zwaar is beschadigd tijdens de Franse revolutie en haar portret uit 1565 in de consistoriekamer allen aanwezig in de Oude kerk van Delft, dragen er toe bij dat wij deze bijzondere vrouw tante Clara nimmer zullen vergeten. Op de epitaaf staat vermeld: VAN HERTEN CLAER.

De weesmeesters van Delft voerden het testament en de codicillen (huwelijksgift - legaten enz.) aanvankelijk uit. Na allerlei verwikkelingen werd het beheer van de Stichting rond 1860 overgedragen aan de minister van financiën. Alles is nu weer samengebracht bij de gemeentelijke archiefdienst van Delft.

Sedert 1813, na de Franse overheersing, ontvingen alle afstammelingen van haar halfbroer, halfzuster, halfoom moederszijde en zuster moederszijde, als zij zich na hun huwelijk hadden aangemeld met een bewijs van hun afstamming, een bedrag van 25 gulden. Tussen 1913 en 1920 werd nog aan ongeveer 500 verwanten een huwelijksgift uitgekeerd van 20 gulden. De aanvragingen namen in die jaren veel tijd in beslag en kostte de Nederlandse Staat handen vol geld. Op 3 april 1922 besloot de minister het Fonds van Clara op te heffen.

Het restkapitaal van 528.000 gulden werd in 1927 uitgekeerd aan ongeveer 4800 nakomelingen: de meest behoeftige verwanten. Na de verdeling werd het Fonds opgeheven. Ruim driehonderd jaar heeft Clara Jansdr. van Spaerwoude met de bijzondere bepaling in haar testament vele bruiden en bruidegommen gelukkig gemaakt met een huwelijksgift. Een andere bepaling uit haar testament was: Een jaarlegaat van 36 gulden, die later werd afgerond tot 50 gulden aan het Oude Mannen- en Vrouwenhuis Sint Christoffel in de Papestraat te Delft, bestemd voor een jaarlijkse blijde maaltijd. Deze blijde maaltijd wordt nog steeds te Delft gehouden en werd vroeger altijd genuttigd op de zondag voor aller heiligen.

Reünie
Sedert 1983 komen ieder jaar verwanten uit alle windstreken bijeen om de herinnering aan Clara Jansdr. van Spaerwoude levend te houden. De reünies zijn de afgelopen jaren op diverse lokaties gehouden, in de Bilt, Delft, Alphen aan den Rijn, Leiden, Rhenen en ook in Spaarnwoude bij Haarlem. Gezamenlijk werd een maaltijd gebruikt en familiegegevens uitgewisseld.

3 De meeste aanwezige verwanten stammen af van de vier hoofdstaken:

1. MAGDALEENTJE CORNELISDR.: Afstamming via Marritge Jansdr. (van Spaerwoude), de halfzuster van Clara en dochter van haar vader. Vele nakomelingen van haar wonen in Zuid Holland en Noord Holland. Ondergetekende stamt af van Magdaleentje Cornelisdr.

2. VAN THETTERODE: Afstamming via de halfbroer van Clara: Adriaen Jansz. (gezegd van Thetterode - ook Tetterode, Tetrode, Tetteroo) uit het eerste huwelijk van Clara's vader. Hij was burgemeester van Leiden, schepen, kapitein van een vendel burgers en kunstenaar. Vele nakomelingen wonen in Zeeland, Zuid Holland en Noord Holland.

3. VAN THORENVLIET: Afstamming via de halfoom van Clara's moeder: Jan Willemsz. van Thorenvliet. Vele nakomelingen wonen in Zuid Holland en Noord Holland.

4. DE BONT: Afstamming via de zuster van Clara's moeder: Machtelt Willemsdr. Vele nakomelingen wonen in Utrecht, Rhenen en Veenendaal en verspreid over de provincie Gelderland. Veel bekende Nederlanders zijn verwant met Clara van Spaerwoude: Dick Passchier, TV presentator, afstamming via van Thetterode. Jan Bernardus Wemmerslager van Sparwoude, romanschrijver en bekend onder zijn schrijversnaam: Olaf J. de Landell 1911-1989, afstamming via de Bont. Gerrit Achterberg, dichter en schrijver 1905-1962, afstamming via de Bont. Jacques Fabrice Herman Perk, Nederlands dichter 1859-1881, afstamming via van Thorenvliet.

De reünies van verwanten van Clara van Spaerwoude werden voorheen uitstekend verzorgd door mevrouw B.A.M. de Ruyter uit Heiloo. Onderzoekingen naar het voorgeslacht van Clara van Spaerwoude zijn o.a. verricht door drs. J.F. Jacobs uit Rijswijk. Zijn belangrijkste publicaties zijn te vinden in de Nederlandsche Leeuw: Jaargangen 1961 en 1964. Deze jaargangen zijn te raadplegen bij vele gemeente- en rijksarchieven en het Centraal Bureau voor Genealogie in Den Haag.

4 Genealogisch onderzoek van de 15e eeuw tot heden met betrekking tot de verwantschap met Clara Jansdr van Sparwoude: E.J. Rollema

Er zijn twee portretten geschilderd van Clara van Sparwoude: Het origineel uit 1565 hangt in de constistoriekamer van de Oude kerk en een kopie, die in 1680 is geschilderd door de Delftse schilder Cornelis de Man, bevindt zich in het museum Het Prinsenhof in Delft. Het laatste schilderij is niet altijd tentoongesteld. De epitaaf, ook wel genoemd rouwschrift, hangt aan een pilaar in de Oude kerk.

Inlichtingen omtrent erfgenamen van Clara van Sparwoude bij E.J. Rollema, telefoon 06 16320422, e-mailadres: ejrollema@ziggo.nl. Dit verslag is samengesteld door E.J. Rollema met als basis de publicaties van Drs. J.F. Jacobs.

Zie ook op deze site:
Van Sparwoude had veel grond in het voormalige Tetrode (Overveen)

Clara van Sparwoude was een oudtante van burgemeester Adrian Hendriksz van Tetrode van Leiden
Opvallend detail: Haar stiefmoeder heette Maritgen Bartholomeusdr van Tetrode
Toen zij overleden was hertrouwde haar vader