Doeke Martena is admiraal van de watergeuzen op de Zuiderzee. Als Latijns dichter is hij in staat de Bijbel, die dan nog niet is vertaald, te lezen en kritiek te leveren op het katholieke geloof. Doeke of Duco Martena is de laatste mannelijke afstammeling van een oud geslacht, waarvan het stamhuis, Martena State (foto onder), in Cornjum stond. Doeke wordt lid van de Staten Generaal.

Albert Martin maakt in 1873 dit portret van de vrijheidsstrijder Doeke Martena.

Doeke van Martena heeft een hard leven. Zijn vader, Tjebbe van Martena, sterft in zijn geboortejaar in Martena State in 1530. Zijn moeder, Bauck van Heringa, trouwt daarna met Syds van Botnia. Op zijn zeventiende overlijdt zijn moeder.

Het familiewapen van Martena is gedeeld: 1. In goud een halve adelaar van zwart, komende uit de deellijn; 2. Doorsneden: a In blauw een lelie van goud, b In rood een gebladerde eikel van goud, de steel naar beneden. (bron)

Rechts:
Een enigszins beschadigd schilderij van Doeke Martena hangt in het provinciaal museum in Leeuwarden.

Doeke van Martena trouwt met Swob van Botnia, een zusje van zijn stiefvader. Hun eerste zoon sterft jong. Ook zijn vrouw komt jong te overlijden. In 1554, hij is dan 23 of 24 jaar, is hij lid van de Friese Staten.

Doeke is 38 jaar wanneer de Tachtigjarige Oorlog begint. Hij is dan hertrouwd met Tryn Unema. Zijn zoon Jan, ook een vrijheidsstrijder in hart en nieren, sterft in 1584.

Doeke is een doorzetter. Zijn afkomst en zijn huwelijk staan bovendien garant voor een snelle carrière. De familie Martena bezit veel huizen in de Friese steden. Een daarvan is de Martena Stins (rechts) in Franeker, het latere gemeentehuis van Franekeradeel. Het gebouw wordt waarschijnlijk een museum.

Doeke wordt lid van de Provinciale Staten van Friesland. In 1564 treedt hij toe tot de Gedeputeerde Staten. Hij verzet zich hevig tegen de strenge maatregelen van Alva en de stadhouder Casper de Robles. Op Martena State houdt hij geheime bijeenkomsten. Wanneer Alva in aantocht is moet ook hij vluchten.

Doeke van Martena wordt een belangrijke schakel tussen Willem van Oranje en de Friese ballingen in Emden. Onder de ballingen bevindt zich Karel Roorda, die een zelfstandig Friesland wil. Roorda staat lijnrecht tegenover Willem Lodewijk van Nassau, die Friesland meer als een provincie van de Nederlanden ziet. (bron: J Bekkema)

De watergeuzen krijgen na vier jaren strijd op zee, vaste voet aan de wal in Den Briel in 1572. Doeke van Martena maakt onmiddellijk plannen om Friesland in te nemen. Grootste obstakel is het sterke blokhuis van Leeuwarden.

Links: Het blokhuis van Leeuwarden in 1783. De tekening is in het bezit van het Fries Museum. Op de voorgrond galgen. Nu staat hier aan het Blokhuisplein de gevangenis van Leeuwarden.

Blankerhoff schildert in 1663 de slag op de Zuiderzee in 1573 die mede door admiraal Doeke Martens een succes voor de watergeuzen wordt. De watergeuzen zijn nu definitief de baas op zee langs de kust van de Lage Landen.

Eerste admiraal van Friesland
Willem van Oranje benoemt Doeke in 1573 tot de eerste admiraal van Friesland. Maar Friesland is nog niet bevrijd. De Robles heeft zijn vloot in de haven van Harlingen liggen. Tijdens de slag om de Zuiderzee, tussen de watergeuzen onder leiding van Cornelis Dirks van Monnickendam en de Spanjaarden, onder Bossu, houdt Doeke van Martena de vloot van De Robles in bedwang op de rede van het Vlie. De zeeslag duurt zes dagen en nachten.

Nadat de watergeuzen Zeeland en Holland bevrijden wordt het stil in Friesland. Pas in 1576 gebeurt iets. Het slecht betaalde leger van de Spaans bevelhebber De Robles weigert dienst. Spanje is bankroet. Muitende soldaten nemen De Robles gevangen.

Het verzet bloeit overal op, ook in Friesland. Het Hof van Friesland functioneert niet meer en de bisschop wordt afgezet. De gevreesde blokhuizen verdwijnen. De Friezen kopen het recht om voortaan alleen nog Friezen toe te staan aan het Hof van Friesland. Leeuwarden zorgt samen met tien kleinere steden voor geld en de hoofdstad krijgt een belangrijke troef in handen.

Vluchtelingen krijgen sleutelposities in het nieuwe Friesche bestuur dat radicaal wordt. Het bestuur wil aanvankelijk vrijheid van godsdienst, zoals Willem van Oranje voorstaat. Op 13 augustus 1578 wordt de eerste protestantse preek gehouden in Leeuwarden. Toch wordt de rooms-katholieke religie zo'n anderhalf jaar (3 maart 1580) later verboden. Kloosters gaan dicht, krijgen een andere bestemming of worden zelfs afgebroken. De katholieke kerk die eens zo machtig was valt weg.
(bron: Webserver Noord-Holland)

In 1580 lukt het de Spanjaarden Doeke Martena gevangen te nemen. Willem van Oranje biedt losgeld aan maar de vijand weigert het geld.

Pas wanneer de watergeuzen een aantal gijzelaars in handen krijgen, stemmen ze in met een gevangenenruil. Na bijna een jaar gevangenschap komt Doeke Martena vrij, in ruil voor drie Spaans gezinde 'landgenoten'.

Straatarm
Doeke van Martena offert bijna zijn hele vermogen op aan de vrijheidsstrijd. De Friese Staten hebben een deel van zijn traktement nooit betaald. De voormalige admiraal wordt straatarm.

In 1603 overlijdt zijn vrouw Tryn en twee jaar later, op 11 november, sterft hij zelf op 75-jarige leeftijd. Doeke is in de Galilierëkerk (of Galileerkerk) in Leeuwarden begraven. Twee van zijn zes kinderen leven dan nog. Swob en Bauck, twee dochters, zetten het geslacht van Martena voort.
(bron: J Bekkema)

Rechts: De Galileerkerk, op de achtergrond op de tekening, bestond rond 1902 nog. De ets is rond 1765 gemaakt. De maker is niet bekend. Op de voorgrond de Korfmakersstraat.

In het centrum van Leeuwarden is nog steeds de Duco Martenapijp op de Nieuwestad te vinden.

Links: Deze prent uit 1968 is gemaakt vanuit het oosten. Firma van Kampen Huizumerlaan

(Bron: Historisch Centrum Leeuwarden)

Rechts: Het centrum van Leeuwarden. De Duco Martenapijp verbindt het water langs de bolwerken (links) met de gracht in de Nieuwstad (rechts). Onderin de foto staat het paleis van justitie en daarachter de Schouwburg.