Caspar de Robles, enige vijand die een standbeeld krijgt

Caspar de Robles gouverneur in Friesland
1527 - 1585
Enige vijand die een standbeeld verdient

Boven: Het monument van Gaspard de Robles op de Westerzeedijk ten zuiden van Harlingen markeert de grens tussen twee waterschappen. De originele kop uit 1576 ligt in het Fries Scheepvaartmuseum in Sneek. Het monument heet De Stienen Man ofwel De Stenen Man.

De overste Caspar de Robles, heer van Billy en Malepert in Artesië (Artois), is stadhouder (plaatsvervanger) van de koning in Madrid Filips II in Vlaanderen, Artesie en later nog in Friesland tot 1576. Hij terroriseert Friesland in 1580 met hulp van Jan Baptist of Tassis en zou met zijn soldaten in 1583 bij de kerk van Losser zijn gelegerd. Robles heeft van de kerk een verdedigingswerk gemaakt.
(bron: rijksarchief Utrecht, archief de Balei Utrecht van de Duitse orde, afgedrukt bij C.J. Snuif).

Caspar de Robles is in 1527 geboren in Portugal. Zijn moeder, Dona Maria de Leyte, zou minnares zijn van koning Philips II. Robles is eik of eiken, naar het familiewapen. Zijn moeder, Maria de Leyte, deelt het bed met de latere koning Filips de tweede.

Robles heeft een relatie met René van Chalon. Wanneer Willem van Oranje in 1544 de bezittingen van Chalon erft komt Robles in nauw contact met de zes jaar jongere Van Oranje in Brussel. Samen werken zij aan de bouw van de vesting Phillipeville.

In 1557 vecht Robles mee in de slag bij Saint Quentin en het jaar daarop trouwt hij met Jeanne de Saint Quentin die hem zeker elf kinderen schenkt. Hij krijgt via zijn vrouw de titel heer (seigneur) de Billy. Robles heeft ook connecties met Lamoraal, graaf van Egmont. Koning Filips II benoemt Billy tot stadhouder van Vlaanderen en Artesië in 1559.

Hij wordt lid van de Spaanse militaire orde van Sint Jacobus (Santiago). Margaretha van Parma stuur Robles naar Philippeville waarvan hij in 1560 tot gouverneur wordt benoemd. Margaretha stuurt Robles naar het hof in Spanje in 1561. Na de beeldenstorm helpt Robles krachtig mee te opstandelingen bestrijden. Hij neemt met Gilles de Berlaymont op 24 maart 1567 het opstandige Valenciennes in met de troepen van Noircarmes. Robles moet op 12 april 1567 opnieuw naar Spanje meede om de komst van de hardliner Alva tegen te houden. Maar Robles komt te laat in Madrid op 27 april en keert op 39 juni terug in de Lage Landen.

Caspar de Robles, die soms ook kortweg Billy wordt genoemd, leidt huursoldaten uit Wallonië. Op 17 mei 1568 zien Harlingers 1800 soldaten aan land komen. Wellicht is De Robles daar ook bij. Zes dagen later verslaat Lodewijk van Nassau bij Heiligerlee het Spaanse leger van stadhouder Aremberg die daarbij om komt. De Robles onderscheidt zich bij de slag in Jemmingen in juli 1568 waarbij Lodewijk van Nassau maar net weet te ontsnappen. Robles is er met Gilles de Berlaymont.

Rechts: Slag bij Heiligerlee. Robles kwam net te laat.

Caspar de Robles kan met gemak de opstand van de Friese steden neerslaan. In tegenstelling tot Holland heeft Friesland slechts kleine steden die ook vaak geen verdedigingswerken hebben.

In oktober 1568 strijd hij tegen Willem van Oranje in Brabant. Maar op 31 december trekt hij met zes vendels Walen naar Groningen. Hij arriveert er op 6 februari 1569 en blijft ruim acht jaar in het uiterste noorden van de Nederlanden. Hij is kolonel en opperbevelhebber van Groningen.

Links: Slag bij Gemblours (detail).

Kolonel Robles bouwt een citadel bij Groningen en voltooit de sterkte bij Delfzijl. Hij verijdelt een aanslag van de watergeuzen op Delfzijl eind september 1569. Op 7 januari 1572 overlijdt stadhouder Karel van Brimeu, graaf van Megen. Gilles de Berlaymont volgt hem op die zich net als zijn voorganger nauwelijks in het noorden laat zien. Robles vecht met de geuzen van 13 mei tot 29 december 1572 op veel plaatsen in Friesland wat hem de titel luitenant stadhouder van Friesland oplevert op 25 juni 1572.

Rechts: Slag bij Gemblours.

Dijken
Als vijand maakt hij zich toch heel populair door twee partijen Friezen op één lijn te krijgen zodat na de Allerheiligenvloed op 1 november 1570 de dijken eindelijk kunnen worden gedicht en versterkt. Bijna 2900 mensen zijn omgekomen. De schade aan land en boerderijen is enorm.

Friesland lijdt honger. Voordat het werk begint volgt in 1573, het jaar dat Robles stadhouder van Friesland wordt, nog een tweede overstroming. Meer dan 3000 dijkwerkers voeren het werk in 1574 en 1575 uit. De Robles is de enige 'Spanjaard' die in de Lage Landen met een standbeeld is geëerd. (bron)

Het beleg van Haarlem

Boven: Het Beleg van Haarlem is op 25 maart 1573 vier maanden in volle gang. Kolonel Caspar de Robles raakt in mei licht gewond door een 'roerschot'.

Beleg van Haarlem
Gaspard de Robles helpt het Spaanse leger bij de belegering van Haarlem. Met duizend Walen komt hij op 24 januari 1573 bij Haarlem aan. De strijd is dan een maand oud. Mondragon is uit Zeeland gekomen met 1800 Walen, Capres met 800 Walen en Polweiser met 300 Duitse zwarte ruiters. Het aantal Spaanse soldaten is nog maar 1500. Alva houdt 6000 Duitse soldaten achter de hand. De mannen zijn in dienst van hertog Erik van Brunswijk, de aartsbisschop van Keulen, Salentijn von Isenburg, Antonie von Holz en Otto von Schaumburg.

Op 30 januari bespreekt Don Frederik, zoon van Alva, 's avonds de bestorming van de Kruispoort. Spaanse soldaten onder de terzio's of tercio's Rodrigo van Toledo en Frederik (Fernando Alvarez de Toledo) van Toledo moeten die op 31 januari 's morgens vroeg uitvoeren. Caspar de Robles valt op hetzelfde moment met 800 Walen en duizend Duitsers de naastgelegen Sint Janspoort aan. De aanval mislukt, waarna Robles evenals andere legerleiders, verse troepen laten overkomen. Op of rond 23 mei 1573 raakt Gaspar de Robles licht gewond. Hij krijgt een schotwond. (bron: Dr. J.W. Wijn, het Beleg van Haarlem)

Zie ook: de belegering van Haarlem; Willem van Oranje in Haarlem

Robles wil geld om zijn soldaten te betalen. Zij hebben veel salaris tegoed. De koning benoemt Robles op 17 december 1573 tot stadhouder van Friesland en Groningen. Berlaymont heeft zijn handen vol aan de opstandelingen in de andere gewesten Holland, Utrecht en Gelderland. Robles laat de staten steeds meer opdraaien voor de kosten van zijn Waalse troepen. De brieven van de zelfstandig optredende Staten-Generaal en Raad van State aan Friesland houdt hij achter en hij verbiedt een gedeputeerde poolshoogte te nemen in Brussel.

Rechts: Slag bij Gemblours.

Links: Het wapen van Caspar de Robles met de eik (robles)

Wanneer hij een vertegenwoordiger van de Raad van State arresteert in Groningen op 19 november 1576 is de maat vol en slaan Waalse vendels hem in de boeien. De Staten-Generaal benoemen George van Lalaing, graaf van Rennenberg tot stadhouder.

Rechts: Kolonel De Vastes uit Zutphen arresteert Robles op de Grote Markt in Groningen en voert hem weg.

Robles verlaat op 16 maart 1577 het blokhuis van Leeuwarden. Gilles de Berlaymont brengt hem naar neutraal terrein in Luik. Mogelijk is Robles daarna betrokken bij de coupe van Don Juan die Namen bezet. De provoost van Robles, Francois de Mayart bekend in Groningen dat Robles de schansen Oostmahorn, Sloten, Makkum en Hindeloopen wil ontzetten en Delfzijl bij verrassing wil innemen. De Waalse troepen krijgen geld en vertrekken. Robles helpt Don Juan en verslaat een staats leger bij Gembloers begin 1578. Robles leidt ruiters die de achterhoede van de Staatse cavalerie aanvalt. Robles gaat daarna na de koning die hem veel geld toezegt. Hij verovert Limbourg aan de Vesdre (tekening links), Dalhem en Valkenburg. Parma benoemt Robles tot gouverneur van Limbourg, dat strategisch ligt tussen Vlaanderen en Rijnland.

Op 7 augustus 1573 besluit de Spaanse regering dat de buiten- en de binnen(Slachte)dijkers de zeedijk tussen Dijkshoek en Makkum moeten aanleggen en onderhouden. Alva keurt het besluit op 4 september goed. Friesland en Groningen worden tegelijkertijd ontslagen van schattingen voor de legering van Spaanse troepen gedurende één jaar. (Bron: J. Sieswerda)

Caspar de Robles verspeelt zijn krediet bij de Friese bevolking door zijn keiharde optreden. Hij zou honderden onschuldige burgers laten ombrengen omdat de geuzen Bolsward (op 27 augustus 1572) en Makkum in handen krijgen. De opstandelingen krijgen even vaste voet aan wal in Friesland. Graaf Joost van Schauenberg of Schaumberg heeft in 1572 een regering gevormd in Franeker.

Op 4 februari 1573 wordt in de grietenij Wildinghe een dijkwacht voor dag en nacht ingesteld. In elk dorp moeten twee mannen bovenin de toren de wacht houden. De torenwachters steken een vuurpan aan en luiden de klok als de geuzen komen, zodat iedereen snel klaar is voor de strijd.

Opstand tegen Caspar de Robles
In de loop der jaren wordt Caspar de Robles steeds meer gehaat, door vriend en vijand. De Spaanse soldaten hebben al maanden geen soldij gekregen. Zij zijn ontevreden. De Robles gaat in 1576 naar Groningen om de gemoederen te sussen, maar wordt gevangen genomen wanneer Spanje bankroet is. Dat is het einde van de macht van Caspar de Robles in het noorden van de Lage Landen. (bron Wunseradiel.nl)

Robles breidt vesting Marsburg uit
De watergeuzen plegen in 1569 een aanslag op de vesting Marsburg in Farmsum bij Delfzijl aan de Eems. Stadhouder Caspar de Robles laat Marsburg 1572 uitbreiden mede om de bevolking van de stad Groningen en de ommelanden onder de duim te houden en het scheepvaartverkeer op de Eems te controleren.

Delfzijl is dan een sterke plaats die, volgens Willem van Oranje in een brief aan zijn broer Lodewijk van Nassau, alleen met zeer goede soldaten ondersteund door artillerie is in te nemen. Na de Pacificatie van Gent in 1576 blazen de Spanjaarden de aftocht tegen betaling van 200.000 gulden. De Ommelanden en later ook de stad Groningen sluiten zich aan bij de Opstand. Waterpoort in vesting Delfzijl

Boven: Waterpoort van de vesting Delfzijl.

De Raad van State benoemt de graaf van Rennenberg tot stadhouder. Maar Rennenberg loopt in 1580 over naar de vijand en de vesting Delfzijl komt weer in Spaanse handen. (bron: Groninger Archief).

Parma stuurt Robles en Gilles de Berlaymont naar Deventer. Rennenberg belegert de stad maar Robles komt te laat. Parma belegert daarna Maastricht en benoemt Robles tot militair gouverneur van Kerpen, in het hart van de Eiffel, op 8 januari 1579.

Rechts: Het slot bij Kerpen waar Robles gouverneur is.

Parma irriteert zich aan Robles omdat deze zijn moeder Margaretha steunt. Via Granvelle probeert Robles terug te keren naar Groningen en Friesland Robles is betrokken bij het beleg van Doornik van 17 oktober tot 19 november 1581 waar hij aan zijn hoofd gewond raakte. Hij is in 1583 nog betrokken bij het beleg van Steenbergen. Maar in 1585 komt een einde aan zijn leven waneer op 4 april een brander explodeert bij Antwerpen. Zijn stoffelijk overschot is begraven in de parochiekerk van Billy Berclau (links).

De stadhouder Caspar (ook Gaspar) de Robles krijgt in Leeuwarden geen soldij voor zijn mannen. Hij vraagt Alva om een vergoeding voor zijn werk.

Caspar de Robles is in 1576 gevangen genomen zijn door zijn eigen soldaten. Zij krijgen onvoldoende betaald en gaan muiten. (bron). De muiters leveren Robles uit aan de opstandelingen. Maar in maart 1577 is hij al weer op vrije voeten. Hij gaat naar Namen en ontmoet Don Juan van Oostenrijk, de nieuwe leider namens de koning. Hij verlaat met de troepen de Lage Landen na de Vrede van Gent. Maar hij krijgt al een de functie van gouverneur van Luxemburg, waarna hij strijd voor Parma. (Standaard Encyclopedie)

Volgens een andere bron overlijdt hij op 4 april 1585, 57 jaar oud, bij een gigantische explosie bij Antwerpen.

Rechts:
Sint Maarten of Sint Martinustoren in Losser, gebouwd ergens rond 1300, was rond 1583 een legerplaats van Caspar de Robles en zijn soldaten. De kerk achter de toren is verdwenen. De muur van de 22 meter hoge toren is een meter dik. De toren is open op dinsdag, woensdag en donderdag om 14, 15 en 16 uur van 1 mei tot en met 31 augustus.

De haven en Harlingen

Harlingen (foto boven en tekening onder) is al meer dan 400 jaar een strategisch belangrijke haven.

Boven: Caspar de Robles verdient zijn sporen eveneens als militair die allerlei militaire kaarten laat maken van de belangrijkste steden in Friesland. De kaarten, zoals hierboven, liggen in de University of Texas at Arlington Libraries. De bovengenoemde kaart is uit 1572.

Stadhouders van Friesland voor de
koning van Spanje
Philips II regeert tot 1580 over Friesland met hulp van de stadhouders

Jan van Ligne, graaf van Aremberg (1549 - 1568),
Karel van Brimeu, graaf van Megen (1568 - 1572),
Gillis van Barlaymont, heer van Hierges (1572 - 1574),
Caspar de Robles, heer van Billy (1572 of 1574 - 1576),
Georg van Lalaing, graaf van Rennenberg (1576 - 1581) (vanaf 1580 in dienst van Filips II) en
François Verdugo, heer van Schengen (1581 - 1594).

Friesland telt niet elf
maar twaalf steden

Hoeveel steden telt Friesland? Antwoord: Elf, want als het hard vriest houden de Friezen de elfstedentocht... Fout. Het juiste antwoord is twaalf steden. Pas rond 1996 is op één van de kaarten van De Robles (in Dresden en Austin Texas) ontdekt dat ?Belechom? (nu Berlikum) een stervorming vestingstadje is geweest. Op de tekening van de vesting belagen geuzen met musketten en degens de Spanjaarden. (bron Bart Dankert)

Blokhuis in Starum

Caspar de Robles bezet sterke blokhuizen, zoals in Leeuwarden en Starum (zie maquette). De geuzen proberen Starum op 24 augustus 1572 te veroveren, maar dit mislukt. De stadhouder van Friesland weet de geuzen onder leiding van graaf Joost van Schouwenburg snel Friesland uit te werken.

Robles te sterk voor de geuzen
De recent ontdekte atlas van Robles maakt een scherpe analyse van de contra-guerilla mogelijk. Na de dood van Aremberg (slag bij Heiligerlee in 1568) is De Robles verantwoordelijk voor de noordelijke gewesten. Hij merkt op dat de vijand op zee met de dag sterker wordt. Bovendien weten de geuzen in Emden steeds precies wat De Robles gaat doen. Spionnen zouden via een koopman uit Alkmaar die aan de Nagelmarkt in Groningen woont, Willem de Rijk (een schuilnaam), informatie doorspelen aan Willem van Oranje. Caspar de Robles maakt korte metten met de geuzen op het land. In sterke blokhuizen verdedigen zijn mannen zich. Aanvallen doen ze via dijken en ondersteund door kanonvuur van schepen. Hij past de tactiek toe van de geuzen.

Geuzen bevrijden in augustus 1572 Kuinre, Oostmahorn en Dokkum. Sneek, Bolsward en Franeker kiezen partij voor de Opstand. Het nieuws verspreidt zich dat de graaf Van den Bergh Kampen en Meppel verovert. De Robles moet zich terugtrekken in de blokhuizen van Staveren, Harlingen en Leeuwarden. Maar vanaf september verovert De Robles de steden vanaf het water één voor één terug.

Dokkum wordt als eerste heroverd en geplunderd. Op 10 september ontzet De Robles het Spaanse garnizoen in het blokhuis van Staveren. De geuzen zijn geen partij voor de goed geoefende Spaanse infanterie bij de Galamadammen op 12 september 1572. Alleen bij Franeker mislukt een aanval van De Robles. Zijn sluiten vervolgen via Anjum, Lidlum en Dronrijp de stad in. Als het water bevriest en de verdediging niet veel meer voorstelt geeft Franeker zich op 18 november over. De geuzen verlaten op eigen initiatief Makkum, Bolsward en Sneek, waarna Caspar de Robles al weer heer en meester is in Friesland.

Enkele weken nadat Caspar de Robles de orde heeft hersteld in Friesland vraagt Don Fadrique zijn hulp bij het beleg van Haarlem, vanaf 15 december 1572. Wanneer Haarlem zich medio juli 1573 overgeeft keert De Robles terug naar Friesland om het land te heroveren. Via de schans bij Delfzijl beheerst De Robles het in en uitgaande verkeer op de Eems. De ommekeer voor De Robles komt pas wanneer Spanje in 1576 bankroet gaat en de soldaten, die al maanden geen soldij kregen, gaan muiten.

Bij het beleg van Antwerpen in 1585 is ook Caspar de Robles betrokken. Wanneer Antwerpen moet worden omslingerd trek De Robles aan de Vlaamse kant op langs de Schelde-oever. Hij verovert Liefkenshoek en andere staatse schansen. Admiraal Justinus van Nassau en generaal Van Hohenlohe varen begin april 1585 de Schelde op om Antwerpen te bevoorraden.

Geuzen in actie op de Galamadammen op 12 september 1572. Links de schepen met troepen van Caspar de Robles die de aanval op vier regimenten geuzen inzetten. (bron: atlassen van Robles in Austin, Texas).

(bron: Oorlog, mijn arme schapen van Ronald de Graaf.

Bij fort Liefkenshoek (links bovenin) gaan de Staatsen aan land. Maar Parma weet hun terug te drijven, voordat zij de brug, die het scheepvaartverkeer moet tegenhouden, bereiken. De Antwerpenaars laten om de brug te vernielen twee branders met de stroom van de Schelde naar de brug drijven. Bij de explosie vinden meer dan 800 soldaten de dood onder wie generaal Rubas van de cavalerie en Caspar de Robles, hangend aan een paal aan zijn gouden ketting.

Links: Twee branders ontploffen op 4 april 1585. Rechtsboven fort Lillo. Antwerpen ligt zuidelijker (onderaan buiten de kaart).

Friesland door de ogen van een veldheer
De Robles atlassen
Het Rijksarchief in Friesland laat in 1998 bijzondere atlassen verschijnen: de De Robles atlassen. De militaire kaarten geven plattegronden weer van vestingen uit de Nederlanden en een verslag van een veldtocht in Friesland in 1572. De Robles staat dan tegenover de geus Joost van Schouwenburg (Jobst II graaf van Holstein-Schaumburg), een vriend van de Grote Geus, Hendrik van Brederode.

De uitgave bestaat uit 60 fotografisch reproducties van hand-getekende originele kaarten uit 1572 of kort daarna. Op de kaart van Makkum (nr 59) staan oorlogshandelingen afgebeeld. Soldaten als eenvoudige poppetjes getekend, het geweer over de schouder en een zwaard aan de riem, trekken de plaats binnen. Tussen de soldaten rijdt een man te paard: Caspar de Robles. De Robles is in Friesland vooral bekend geworden omdat hij zich heeft ingezet voor het herstel van de dijken die door de stormvloeden van 1570 en 1573/74 zwaar waren beschadigd.

Ter herinnering daaraan werd voor hem in 1576 bij Harlingen het monument De Stenen (Stienen) Man opgericht. De Portugees was in Friesland terechtgekomen als militair en stadhouder in dienst van de Spaanse koning Philips II. Het was het begin van de Tachtigjarige Oorlog.

De kaarten die waarschijnlijk in opdracht van de Robles zijn gemaakt liggen in Austin (Texas) en Dresden (Duitsland) en geven bijna allemaal de veldtocht uit 1572 in de noordelijke provincies weer. Ze geven ook informatie over aantallen inwoners, uitbreidingsplannen en industriële vestigingen. (bron Noorderbreedte)

Boven: Caspar de Robles komt om op 4 april 1585 wanneer de watergeuzen een brander tot ontploffing brengen bij de schipbrug van Parma. Zo'n 300 soldaten aan Spaanse zijde komen om. Maar het lukt niet de blokkade te doorbreken en Antwerpen te ontzetten. Caspar de Robles verdrinkt. Maar volgens een andere bron hangt hij aan zijn gouden ketting in een paal. Zie ook: Marnix geeft Antwerpen over.

Meer over Robles (Engels)