Willem van den bergh trouwt Maria van Nassau en wordt stadhouder van Gelderland. Maar hij loopt over naar het Spaanse kamp door toedoen van de geslepen Spaanse hertog Parma.

Een van de zwaarste tegenslagen die Willem van Oranje moet verwerken is ongetwijfeld het feit geweest dat zijn zwager overloopt naar Spaanse zijde. Graaf Willem IV van den Bergh, getrouwd met de oudste zus van Willem de Zwijger, Maria, onderhoudt contacten met de Spaanse hertog van Parma zo komt in 1983 aan het licht. Een paar jaar eerder is Rennenberg, stadhouder van Groningen, Friesland, Drenthe en Overijssel, al overgelopen naar de vijand. Nu is het de beurt aan de stadhouder van Gelderland.

Van Oranje, die zijn zuster aan hem heeft uitgehuwelijkt, laat hem gevangen nemen. Wanneer Van den Bergh, waarschijnlijk de belangrijkste edelman in Gelderland, wegens gebrek aan bewijs vrijkomt loopt hij alsnog over naar de vijand.

De oudste zoon van Willem van den Bergh, Herman (1558-1611), verliest een oog in 1591 bij de verdediging van Deventer. In hetzelfde jaar neemt een graaf Van den Bergh het huis Weemselo in Albergen in. Twee jaar later wordt Herman ridder van het Gulden Vlies en stadhouder van Spaans Gelderland.

Parma stuurt brieven rond met gouden dukaten om aanhangers van Oranje over te halen de koning te gehoorzamen. De familie Van den Bergh voortgekomen uit het Waalse geslacht De Ligne is gevoelig voor de argumenten van Parma.

Willem van den Bergh (rechts zijn wapen) hoort bij de eerste opstandelingen in de Lage Landen. Hij is lid van het Compromis, ook bekend als het Verbond van Edelen en is zelfs bestuurdslid samen met de broer van Willem van Oranje, Lodewijk van Nassau, Hendrik van Brederode, ook de Grote Geus genoemd en Culemborg. Op 6 september 1565 is de hertog van Kleef aanwezig op een vergadering, tot grote woede van de landvoogdes, Margaretha van Parma. De hertog van Kleef laat zijn dochters luthers opvoeden, een schande.

Op 24 janauri 1568 daagt de hertog van Alva Willem van Oranje, Lodewijk van Nassau, Willem van den Bergh, Hendrik van Brederode, Culemborg en de graaf van Hoogstraten voor de bloedraad (officieel: de Raad van Beroerten).

Graaf Willem van den Bergh is met zijn leger in de eerste dagen van 1572 in Goor op weg naar Oldenzaal wanneer hij Enschede brandschat (losgeld eist). Johan Muller laat dit vastleggen in de stadsprotocollen ondertekend door burgemeester Herman van Beckum en rechter Gert Brandt. Van den Bergh leidt in de zomer van 1572 een leger van 5000 soldaten (bron: Vandenberg.za). Hij verovert delen van Gelderland, Bredevoort wordt deels verwoest, en Overijssel en bezet Doetinchem en een aantal stadjes in Twente, waaronder Ootmarsum waar hij zich vestigt in de commanderie van de ridderlijke Duitse Orde Sint Jan. Het gebouw raakt zwaar gehavend. De Staatsen plaatsen de commanderie op een zwarte lijst wegens heulen met de vijand.

Boven: In een gevecht om de vesting Coevorden in 1580 verliest graaf Willem Lodewijk van Nassau, stadhouder van Friesland, een been. De Friezen zijn gek op hem. Us Heit wordt hij liefkozend genoemd. Er is zelfs een standbeeld voor hem opgericht in Leeuwarden, de hoofdstad van Friesland.

Oswald van den Bergh sterft in Friesland
De broers Herman, Frederik en Oswald van den Bergh willen hun neef Willem Lodewijk van Nassau, stadhouder van Friesland, meeslepen in hun Spaanse avontuur 'omdat het na de moord op Willem van Oranje toch spoedig is afgelopen met de Staten'. Willem Lodewijk is echter trouw als geen ander. Prins Maurits, een zeventienjarige student van de universiteit in Leiden, kan voor de volle honderd procent op hem rekenen. Hij antwoordt terug dat hij niet zal overlopen. 'Hiervoor beware mij de Heer, dat ik mijn geslacht ooit schande zou aandoen of er een smet op brenge'.

In de winter van 1586 wanneer Willem Lodewijk weg is uit Friesland, stuurt overste Verdugo Johan Baptista Taxis (Juan de Tassis) met soldaten naar Friesland. Herman en Oswald van den Bergh vechten dapper mee. Steenwijk, Wolden, Lemsterland, IJlst, Koudum en Workum, er wordt geroofd en gemoord. Sneek, Beldt, Spannum en Winsum... boerderijen gaan in vlammen op. De Spanjaarden sleuren kinderen aan hun paarden mee door de sneeuw. De Staatse troepen kunnen niet op tegen de soldaten van Taxis en Van den Bergh. Bij Boxum rolt een geuzenvlag door een windvlaag om het hoofd van Oswald van den Bergh waarna een Spaanse soldaat hem aanziet voor een vijand en hem neersteekt. Herman van den Bergh is buiten zinnen van woede. Als een dolle hakt hij in op gevangen genomen soldaten. Geen Fries blijft in leven. Dan valt de dooi in en de Spaanse troepen verlaten hals over kop de platgebrande dorpen. Ze gooien zelfs de buit weg om sneller op te schieten.

Verdugo maakt zijn excuus voor de wreedheden en belooft dat dit niet meer gebeurt als de bevolking hem tenminste brandschatting betaalt. De Friezen betalen. De schrik zit er diep in. Willem Lodewijk, 'Us Heit', brengt 3000 man op de been, bezet schansen, werpt nieuwe op en kamt de dorpen uit op zoek naar Spanjaarden.

Aftocht naar Oldenzaal
Prins Maurits verovert in 1591 een reeks steden en komt in de zomer voor Deventer tegenover zijn afvallige neef Herman van den Bergh te staan. Al na tien dagen vechten komen beide heren een eervolle aftocht overeen. Herman van den Bergh wordt vriendelijke ontvangen en merkt tegen Willem Lodewijk (standbeeld rechts in Leeuwarden Us Heit) op onder de indruk te zijn van zijn hartelijke ontvangst, waarop Willem Lodewijk hem verwijt dat hij altijd de indruk had dat hij de geuzen veracht. Blind aan één oog en in de reiskoets van prins Maurits, vertrekt Herman van den Bergh met zijn mannen naar Oldenzaal.

Hendrik van den Bergh vernederd
Hendrik van den Bergh voelt zich jaren later in zijn hemd gezet wanneer hij koning Philips III bezoekt in Spanje en met een klein geldbedrag wordt afgescheept. Hij weigert het geld te accepteren en merkt bitter op dat zeven broers in dienst van de koning zijn teruggekeerd, hij drie broers in de strijd heeft verloren en hij vijftien jaar lang voor eigen rekening 3000 geharnaste ruiters op de been heeft gehouden. (bron: de prijs van het bloed J. Doorn)

Willem IV van den Bergh. Bron: museum Buren

Een andere zoon van Willem IV van den Bergh, Frederik (1559-1618) kiest de Spaanse zijde. Hij wordt in 1598 verheven tot graaf en ontvangt Doetinchem en kasteel Schuilenburg bij Hellendoorn als heerlijkheid. De Staten van Gelderland erkennen Schuilenburg echter niet als heerlijkheid.

Nog een andere zoon van Willem van den Berg en Maria van Nassau is Hendrik die in 1573 in Bremen ter wereld komt. Hij heeft in 1629 het bevel over Spaanse soldaten die samen met keizerlijke troepen onder Montecuculi over de Veluwe naar Amersfoort trekken. Zij kunnen echter niet verhinderen dat Frederik Hendrik van Nassau 's-Hertogenbosch verovert.